Kimyasal Risk Etmenleri

Kimyasal Risk Etmenleri ile çalışanlar ya da bunları üretenler, maalesef işin ciddiyetinin farkında değiller ve insan sağlığını nasıl etkileyeceği konusunda hiçbir şey bilmiyorlar veya bilmek istemiyorlar.

Kimyasal Tanımı

Doğal halde bulunan veya üretilen veya herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan veya kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışım olarak tanımlanmıştır.

Günümüzde kimyasallar herkesin yaşamının bir parçasıdır. Tehlikeli kimyasallar; sağlığa, güvenliğe ve çevreye akut veya kronik zarar veya hasar verebilen kimyasallardır. Dünyada bilinen 5 ila 7 milyon farklı türde kimyasal bulunmaktadır. Her yıl Dünyada, tarımda kullanılan kimyasal maddeler, gıda katkı maddeleri, ilaçlar, enerji üretiminde kullanılan yakıtlar, kimyasal tüketim maddeleri, vb. dahil en az 400 milyon ton kimyasal madde üretilmektedir.

Bu kimyasal maddelerden 5000 – 10.000. ticari kimyasal madde türü tehlikeli, 150 – 200 çeşidi de kanserojen olduğu bilinmektedir. Her yıl 1200 yeni kimyasal madde üretilmekte ve bunlar bir şekilde piyasaya arz edilmektedir.

Burada insanı dehşete düşüren gerçek şudur ki,  kullanılan ve geliştirilmekte olan kimyasal maddelerin çoğunun, bunları üreten ya da işyerinde kullanan işçilerin sağlığını nasıl etkileyeceği konusunda ya çok az şey bilmektedir ya da hiçbir şey bilmemektedir.

Biyolojik Risk Etmenleri için tıklayınız
Fiziksel Risk Etmenleri için tıklayınız

Kimyasalların Sınıflandırılması

ILO’ ya Göre Sınıflandırma

ILO’ ya göre kimyasalların sınıflandırılmasında dikkate alınacak kriterler ve sınıflandırmada kullanılacak yöntem belirlenmeli ve ona göre sınıflandırma yapılmalı.

• Toksit Özellikleri
• Parlama, patlama, oksitleme, tehlikeli reaksiyon verme özellikleri
• Aşındırıcı ve tahriş edici özelikleri
• Alerjik ve hassasiyet oluşturma özellikleri
• Kanserojen etkileri
• Teratojenik ve mutajenik etkileri
• Üreme sistemine etkileri

Sınıflandırmada Dikkate Alınacak Kriterler

Vücudun tümüne akut veya kronik olarak etki eden zehirli özellikleri;

• Kimyasal ve fiziksel özellikleri. Örneğin parlayıcı, patlayıcı, oksitleyici ve tehlikeli ölçüde reaktif olması gibi.
• Aşındırıcı ve tahriş edici özellikleri
• Allerjik ve hassasiyet etkileri
• Kanserojen etkileri
• Genetik etkilenme
• Üreme sistemine etkileri

Sınıflandırma Yöntemi

Sınıflandırma, elde olan bilgi kaynaklarını temel almalıdır;

• Test verileri
• Üreticinin veya ithalatçının sağladığı bilgiler ile yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlar
• Uluslararası taşımacılık kuralları ile ilgili elde edilen bilgiler, (Örneğin, Taşımada Kimyasalların Sınıflandırılmasında, Tehlikeli Maddelerin Taşınması Hakkında Birleşmiş Milletlerin Tavsiye Kararı ve Tehlikeli Atıkların Sınırlar Arası Hareketinin ve Onların Yok Edilmesinin Kontrolü Hakkında, Birleşmiş milletler çevre koruma kuruluşu (UMEP) Basel Sözleşmesi” gibi)
• Kaynak kitaplar
• Deneysel tecrübeler
• Karışımlarda, karışım üzerinde yapılan deneyler veya bileşenlerinin tek, tek bilinen tehlikeli özellikleri
• Uluslararası kuruluşların yaptıkları tehlike değerlendirmesi sonuç­larından elde edilen bilgiler

Kimyasalların Tasnifi

• Organik ve inorganik kimyasal maddeler
• Plastikler, sentetik reçineler, elyaflar
• Farmostatik kimya maddeleri ve ilaçlar
• Temizleme, yıkama, parlatma maddeleri, parfümeri
• Boyalar, vernikler, laklar , emaye boyalar
• Zirai kimya maddeleri
• Çeşitli kimyasal müstahzarlar
• Petrol ürünleri

Kimyasalların Taşınması Özellikleri

• Patlayıcı maddeler
• Sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış basınç altında yoğunlaştırılmış parlayıcı, parlayıcı olmayan ve zehirli gazlar
• Kolaylıkla parlayabilen sıvılar
• Kolaylıkla parlayabilen katılar
• Oksidan maddeler
• Organik peroksitler
• Zehirli ve enfeksiyona neden olabilecek maddeler
• Radyoaktif maddeler
• Aşındırıcı maddeler
• Diğer zararlı maddeler

Tehlikeli Kimyasallar ve Kaynaklar

Her kimyasal madde;

• Uygun yolla ve uygun dozda canlı organizmalara verildiğinde zararlı etki meydana getirme kapasitesine sahiptir.
• Bir etki meydana getirebilmesi için öncelikle belirli bir yoldan vücuda alınması, absorbe olması gereklidir.
• Meydana gelen etkinin şiddeti, organizmada etki yerine ulaşan madde miktarına bağlıdır

Tehlikeli Kimyasalların Riskleri

1. Sağlık RiskleriMeslek Hastalıkları ve İş Kazaları
   Tehlikeli kimyasallar;
   1. Çok Taksit Madde
   2. Toksit Madde
   3. Zararlı Madde
   4. Aşındırıcı Madde
   5. Tahriş Edici Madde
   6. Alerjik Madde
   7. Kanserojen Madde
   8. Mutajen Madde
   9. Üreme için Toksit Madde
2. Güvenlik Riskleriİş Kazaları, Yangın, Patlama-Parlama

Tehlikeli Kimyasallar;

1. Yanıcı
2. Parlayıcı
3. Patlayıcı
4. Oksitleyici
5. Suya Duyarlı Olanlar
6. Birbirleriyle reaksiyona Girenler

3. Çevre İçin Riskler

1. Ekosistemin dengesini bozma
2. Çevre için Zararlı Olan Kimyasal Maddeler

Kimyasala Maruz Kalan Kişinin Fizyolojik Özellikleri

• Yaş
  Yeni doğmuş çocuklarda bazı enzimler henüz oluşmadığı için bu tür enzimlerle detoksifiye olan kimyasallarına toksit etkisi artar. İleri yaşlarda da bağırsak faaliyetleri ve absorbsiyon yavaşladığından ağız yoluyla alınan maddelerin etkisi gecikebilir. Genellikle yaşlı kimseler ilaç ve toksit maddelere karşı daha dayanıksızdırlar.
• Beslenme
  Yetersiz bir şekilde beslenen sıçanların DDT ve kafeine daha duyarlı oldukları gösterilmiştir. Ayrıca yüksel proteinli ve karbonhidratlı besinler klinikte toksit maddelerle oluşan karaciğer harabiyetine karşı kullanılmaktadır. Yağ dokuda biriken bazı kimyasallarda yağlı beslenme sonucu vücutta daha fazla tutulurlar.
• Cinsiyet
• Hamilelik
• Genetik Faktörler
  Bazı bireylerde doğuştan nedenlerle bazı enzim sistemlerinde eksiklik veya daha yüksek aktivite söz konusudur. Bu nedenle aynı maddeye farklı cevaplar verilir.

Kimyasalların Vücuda Giriş Yolları

• Solunum
  Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar, lif şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir (çapı 3 mikrondan az uzunluğu 5 mikrondan fazla uzunluk, çap oranı 3:1 den büyük lifler
• Absorbsiyon (Deri veya Gözler)Sıvı kimyasallar deri yolu ile absorblanabilir. Ayrıca gözlerde sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe edebilir.
• Sindirim
  Ortam havasında bulunan tozların yutulması, kimyasal madde bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, sigara içilmesi yoluyla yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddelerin vücuda girmesidir.

Kimyasallarda Risk Değerlendirmesi

Bir kimyasalın risk değerlendirmesi başlıca 4 basamakta yapılır;

1. Toksisitenin değerlendirilmesi
2. Doz-cevap ilişkisinin belirlenmesi
3. Maruziyetin belirlenmesi
4. Risk karekterizasyonu

Riskleri önlemek için yapılacak 3 adım yöntemi;

1. Tehlikeleri belirle
2. Riski değerlendir
3. Uygun kontrol mekanizmalarını kur

Risk Kontrol Önlemlerinin Hiyerarşisi

1. Ortadan kaldırma
2. Tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanı kullanma
3. İzole etme
4. Mühendislik önlemlerini uygulama
5. Eğitim dahil güvenli çalışma alışkanlığını kazandırma
6. Kişisel koruyucu donanım kullanma

Kimyasal Risk Önlemleri

Kimyasal risk önlemleri, kaynakta, ortamda ve kişiye yönelik olarak üç aşamada değerlendirilir.

1. Kaynakta Alınacak Önlemler

   1. Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi
      Benzen yerine toluen, benzin yerine gazyağı vs. gibi daha az zararlı madde kullanmak.
   2. İşlemin Değiştirilmesi
      Örneğin, işyeri ortamına bol miktarda boya ve tiner yayan tabanca boyası yerine havasız tabanca tekniğini uygulamak veya durum uygunsa fırça kullanmak hem boyadan, tinerden ekonomi sağlayacak hem de ortam havası daha az kirlenmiş olacaktır.
   3. İşlemin Kapalı Sisteme Alınması
   4. İşlemin Yer ve Süre Olarak Sınırlanması
   5. Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması
      Özellikle tozun ortama karışmadan bastırılmasına yarayan bu yöntem maden işletmelerinde çok yararlı olmaktadır.
   6. Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması
      Gaz, toz, buhar gibi maddelerin kaynağında, ortama yayılmadan çekilerek dışarı atılmasını sağlayan bu yöntem ne yazık ki, pek çok yerde yanlış uygulanmakta ve bazen yarar yerine zarar vermektedir.
   7. Sürekli Ortam Ölçümleri
      Ortamda, sık sık sorun olan madde veya etkenler özel detektör tüpleri veya deteksiyon cihazları ile  kontrol edilerek alınan önlemlerin yeterliliği denetlenmeli, gerekiyorsa yeni önlemler alınmalıdır.
   8. Yeterli Bakım Programı
      Risklerin kaynağında önlenmesi için tesis edilen sistemlerin bakımlarının yapılması kimyasalların ortama yayılmasını önlemede etkili olacaktır.

2. Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler

   1. İşyeri Düzeni
      Düzensiz bir işyeri, iş verimini düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını arttıracak ve iş gereği oluşan süprüntü vb. maddeler örneğin bulaşık üstüpüler, tozlar sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecektir.
   2. Genel Aspirasyon
      İlk göz önüne alınacak husus çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde etkin bir havalanma sağlanmasıdır.
   3. Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava Sağlanması)
      Tamamen kapalı iş ortamlarında bir yandan yerel aspirasyon ile zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli olan temiz hava da bir başka sistemden içeri verilmelidir.

3. Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler

   1. Eğitim
      Önlemlerin en etkili ve yararlısı, çalışanların, hangi tehlikelerle karşı karşıya olduğu, nasıl korunacağı, alınan önlemlere nasıl uyacağı konusunda yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanan işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimleridir.
   2. Kişisel Koruyucular
      Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel koruyucular en son başvurulacak fakat gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu araçlardır. Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile kullanılırsa yararlı olurlar.
   3. Yeterli Sağlık Kontrolü
      Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken tespit edilmesi ve gereken önlemlerin alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez hayat kurtarıcı olmaktadır.

Kimyasalların Depolanması

• Depolamada işaretlere dikkat edilmeli
• Depolama raflarından malzemenin düşmemesi için önlem alınmalı
• Dökülmelere karşı önlem alınmalı
• Etkileşen kimyasallar yan yan konulmamalı
• Malzeme tanklarının etrafı taşma havuzu ile çevrilmeli ve dökülmelere karşı önlem alınmalıdır.
• Varil, bidon vb malzemeler kirlilik yaratmayacak şekilde depolanmalıdır
• Kullanım alanlarında göz duşları ve malzeme güvenlik bilgi formları bulundurulmalıdır.
• Yanıcı kimyasallar diğerlerinden ayrı olarak güneşten etkilenmeyecek şekilde kapalı alanda depolanmalıdır.
• Dökülmelere karşı uygun nitelikte absorban malzemeler konulmalıdır.
• Kaplar Tanımlı olmalıdırlar.

Risk ve Güvenlik İbareleri

R (Özel Risk-Tehlike) ve S (Güvenlik-Sağlık) Numaraları olmak üzere iki kısımdır. R – Risk ve S – Güvenlik numaraları uluslararasıdır.

R – Risk numaraları o malzemenin yol açabileceği zararları ve tehlikeleri gösterir.

S – Güvenlik numaraları o malzemenin kullanımı, depolanması sırasında zararlarının azaltılması ve ortadan kaldırılması için alınması gereken önlemleri / tavsiyeleri belirtir.

Risk İbareleri

• R 1-Kuru halde patlayıcıdır.
• R 2-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski.
• R 3-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski.
• R 4-Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur.
• R 5-Isıtma patlamaya neden olabilir.
• R 6-Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır.
• R 7-Yangına neden olabilir.
• R 8-Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir.

Güvenlik İbareleri

• S 1-Kilit altında muhafaza edin.
• S 2-Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun.
• S 3-Serin yerde muhafaza edin.
• S 4-Yerleşim alanlarından uzak tutun.
• S 5-……. içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir)
• S 6-……. içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından belirlenir)
• S 7-Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin.

Malzeme Güvenlik Bilgi Formu

Kimyasalların neden olduğu sağlık ve güvenlik tehlikelerinin azaltılmasına yarayan bir sistemin parçasıdır.

Kimyasal maddeyi ;
•Taşıyanların ,
•Depolayanların,
•Kullananların
•Üretimde Çalışanların
kimyasal maddelerin tehlikeleri konusunda doğru değerlendirme yapmalarını sağlamayı amaçlar.

Kimyasal maddelerle birlikte Malzeme Güvenlik Formlarını (MSDS) kullanıcıya vermelidirler.

MSDS Malzeme Güvenlik Bilgi Formu ya da Güvenlik Bilgi Formu ile ilgili daha detaylı açıklama için tıklayınız…

Yangın

Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan kimyasal olaya yanma denir.

Yangın Sebepleri

• Dikkatsizlik
• İhmal
• Sabotaj
• Sirayet
• Tabiat Olayları
• Kazalar

Yangınla mücadelede 4 altın öğüt

1. Yangın, doğal afetler dışında, genelde insan hatasından dolayı meydana gelir.
2. Yangını önlemek, söndürmekten daha kolaydır ve risk taşımaz.
3. Yangını önlemek, bir veya birkaç kişinin görev ve sorumluluğu değil, tüm insanların görevidir. yangını söndürmek ise bu konuda eğitilmiş insanların görevidir.
4. Yangın can ve mal düşmanıdır. ancak, yangın anında insana en büyük düşman, panik ve mantıksız harekettir.

Yangın ve yangın sınıfları ile ilgili detaylı bilgilendirme için tıklayınız;

Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazarlara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.