Gürültü Maruziyeti

Gürültü Maruziyeti ile amaç, çok sayıdaki ses azaltma seçenekleri arasında en iyisini belirlemektir. En iyi çözüm; en düşük maliyetle, yani en az emek harcayarak ulaşılan en iyi sonuçtur.

Gürültü Maruziyeti

Toplu korunma yöntemlerine öncelik verilmesi, 6331 sayılı Kanunda tanımlanan önlemlerin temelini oluşturur. Gürültü konusunda da pek çok toplu çözüm bulunmaktadır. Önemli olan, bu kadar çok çözüm olduğunun farkında olmak ve bunlar arasından hangisini seçeceğini bilmektir.

Malzemelerin ve sistemin akustik özellikleri, frekansa bağlı olarak değişir. Çözümün akustik başarısı da, bu değişkene bağlı olarak geniş bir aralıkta seyreder.

Akustik başarı derecesi genellikle frekansa bağlı olarak artar. Düşük frekanslı seslere karşı başarı (azaltım) sağlamak daha zordur. Başarı derecesinin daha düşük olduğu belirli bazı frekans bantları vardır.

Gürültü Maruziyetini Azaltma Yolları

Bazı gürültü azaltma eylemleri sanayide sıklıkla kullanılır ama var olan çözüm seçeneklerinin çeşitliliği uygulamadakinden çok daha fazladır.

Yaygın kullanılan çözümler bir soruna veya fabrikanın koşullarına her zaman uygun olmayabilir. Dahası, gürültü konusundaki hedeflere göre düzenleme yapmak gerekir. İşveren belirli bazı çözümlere aldanmamalıdır. Sade çözümler sıklıkla en yararlı olanlardır.

Bir atölyenin, soğurucu malzeme kaplı duvarları ve tavanı da dâhil toplam akustik iyileştirmesi, örneğin gürültü kaynağı çalışana yakınsa; abartılı, hatta bazen epey etkisiz olabilir. Benzer şekilde, bir çalışanın sığınakta, çalışan o sığınağı arada sırada terk etmek zorunda kalıyorsa tamamen etkisiz olabilir.

Gürültü azaltma yöntemleri benzer olabilirler ve hazırlık amacıyla önceden yapılacak bir göz atma işlemi, seçim konusunda yardımcı olabilir;

• Yöneticileri kapsayan uygulamalar: Bunlar; iş örgütlenmesi, süreç tasarımı ve ekipman tedarikidir. Bu uygulamalardan en büyük yarar, işyerinin en başta tasarlanması sırasında veya büyük bir değişimin gerçekleştirilmesinden önce sağlanır. Sorunların ve sonradan gerçekleşebilecek öngörülemeyen işlerin ortaya çıkmasını önlerler
• Kaynağında müdahaleler: Gürültülü ekipmanın değiştirilmesiyle gerçekleştirilir. Asıl zorluk, böyle değişiklikleri yapıp ekipmanın garantisinin devam etmesini sağlamaktır. Ancak, “kaynağında müdahaleler”, doğru şekilde uygulandığında gürültü konusunda büyük yararlar sağlayabilir ve işyeri üzerinde önemli ölçüde etkili olabilir
• Gürültü iletimine yönelik eylemler, en çok kullanılanlardır. Bunlar, iş örgütlenmesi ve ekipman kullanımı üzerinde daha az etkilidir ancak bu her zaman geçerli değildir. Düzeltme işlemlerinde etkilidirler ama tasarım aşamasında da uygulanabilirler. Gerçek etkileri akustik duruma bağlıdır ve eğer uygunlarsa iyi sonuçlar verebilirler, ancak yüksek maliyetle ve çok az miktardaki akustik yararla da sonuçlanabilirler.

Gürültülü bir ekipmanın (vantilatörler, kompresörler, vb.) çalışanlardan uzağa yerleştirilmesi; bu işlem atölyenin kurulumu sırasında gerçekleştirilirse, düşük maliyetli bir çözümdür. İleride, sürekli bir giriş çıkış olmayacaksa, böyle bir ekipmanın çevresinin kapatılması çok daha kolay olabilir.

Akustik, Ses ve Gürültü

Sesin türü kullanılacak en uygun çözümün belirlenmesini sağlar;

• Havada taşınan ve sıvıda taşınan sesler “akışkanda taşınan sesler” tanımı altında birleştirilebilir çünkü pek çok ortak yönleri vardır.
• Katı kaynaklar, sesin mekanik kuvvet kullanılarak oluştuğu kaynaklardır: dişliler, sürtünme, darbeler, vb.
• Akışkanda taşınan sesler, bir akışkan içinde gerçekleşen basınç düzensizlikleri sayesinde oluşur: düdük sesi, türbülans, silah sesi, vb.
• Katı içinde yayılmaya “sesin yapıda taşınması” adı verilir: ses; zeminde, duvarlarda, borularda, vb. ilerler
• Hava içinde yayılmaya “sesin havada taşınması” adı verilir. Ses, hava ortamında ilerler, bu nedenle de, “akışkanda taşınan ses” olarak adlandırılır.

En iyi gürültü azaltma eylemini seçme konusunda teknik simülasyonlar kullanmanın yardımı olabilir. Bu simülasyonlar; çözümün etkisinin yaklaşık değerini veren sade bir formülden, birkaç çözümün toplam etkisini hesaplayan ve çözüm seçimi konusunda optimizasyon yapan bu iş için tasarlanmış bir yazılıma kadar çeşitlilik gösterir

Yönetimsel Yapının Eylemleri

Düşük gürültülü ekipman seçimi, gürültü politikasının temelini oluşturur. Düşük gürültülü ekipman seçimi, gürültüyü azaltmak için kapsamlı önlemler alınması gerekliliğini azaltır.

Her bir makina veya alet grubunda, gürültüsü yüksek veya düşük olan ekipman modelleri bulunur. Sipariş sırasında, ekipmanın özellikleri kapsamında gürültü için koşullar (istekler) belirtilir. Hizmet süresi boyunca ekipmana uygun bir bakım yapılması sağlanır. İyi durumdaki bir makina, sessiz çalışır

Gürültüsüz aletlerin (testere, sıkıştırılmış hava tabancası, tornavidalar, vb.) ve gürültüsüz makinaların (kompresörler, motorlar, vantilatörler, vb.) kullanılması

İş sürecine bağlı olarak, daha az gürültülü veya daha çok gürültülü çalışma koşulları oluşabilir.

• Aynı sonuca götüren sessiz bir iş süreci kullanılabilir.
• Sessiz bir iş süreci genellikle, performans ve kalite konularında olumlu katkı yapar.
• İş sürecinin küçük unsurlarının gürültü konusunda büyük etkileri olabilir (cisim düşmesi, hava püskürtme yoluyla temizlik, vb.).
• Bir iş sürecinin iyileştirilmesi farklı tür etkenlerle (toz, sıcaklık, vb.) mücadele konusunda da yardımcı olabilir.
• İş sürecinin değişkenleri, daha sessiz çalışma koşulları oluşturmak için ayarlanabilir, ancak performans konusu asla göz ardı edilmemelidir.

Eşyaları sürüklemek yerine taşımak, mekanik hız ayarlaması yerine elektronik hız ayarlaması kullanmak, gürültülü çalışma dönemlerini olabildiğince kısaltmak, akış hızlarını veya hava basıncını en sessiz seviyeye ayarlamak vb gibi

Daha düşük gürültü emisyonu olan çalışma yöntemleri

Gürültülü Ortamlarda Çalışma Süreleri

Aşağıda yer alan önlemler de alınabilir:

• İşlerin düzenlenmesi ve atölyedeki yerleşim de dâhil yönetimsel eylemler;
• Atölyenin akustik yerleşiminde; ekipmanın konumu, çalışanlara bağlı olarak düzenlenebilir
• En gürültülü işler, bunlara maruz kalan çalışanların maruz kalma seviyeleri düşürülecek şekilde ayarlanabilir.

Gürültülü ekipmanı duvarlardan, köşelerden ve çalışanlardan uzakta bir konumda bir arada veya parçalı olarak yerleştirin. Gürültülü işleri dengeli dağıtmak için çalışma ortamında ayarlamalar yapın (çalışanların haklarından ödün vermeden); çalışanları gürültülü ekipmandan uzak tutmak için uzaktan kumandalar kullanın, vb

Pürmüzler, inşaat işleri gibi pek çok faaliyette başlıca gürültü kaynağıdır. Sessiz pürmüz kullanmak, gürültü emisyonunun gaz akışına bağlı olarak 7 ila 20 dB(A)’e düşmesini sağlar.

Havadaki İletim Konusunda Eylemler

Bölümlendirme

İşyerinin bölümlendirilmesi havadaki gürültünün yalıtılmasını sağlayabilir. Bu nedenle, duvarların yalıtıcı özelliğinin iyi olması gerekmektedir. Yalıtıcı özellik sağlanabilmesi için;

• Gürültülü ekipmanlar, hava geçirmez duvarlar aracılığıyla atölyeden ayrılmış belirli bir alanda bir arada toplanabilir.
• Trafikle ve giriş çıkışla ilgili sınırlamalar göz önünde bulundurulur.
• Yüzey malzemesinin kütlesinin fazla olması genellikle daha iyi bir yalıtım sağlar.
• Birden fazla duvar kullanımı iyi bir yalıtım sağlayabilir.
• Pencereler ve kapılar akustik kaygı ile tasarlanmalıdır: küçük bir “akustik zayıflık” toplam yalıtımı ciddi miktarda düşürebilir.

Duvarlardaki deliklerin ve sızıntının etkisi: %1’lik bir boşluk, duvarın yalıtım derecesini 30 dB’den 20 dB’e düşürür. Aşağıdaki tabloda  bazı duvar türlerine ait ortalama yalıtım değerleri verilmiştir.

Duvar tipine göre R dB(A) değerleri

Korunaklar ve Sığınaklar

Korunaklar, gürültülü ekipmanı içeren bir tür kutu gibidir. Bölümlendirmeyle ilgili genel ilkeler bu çözüm türü için de geçerlidir ama birkaç özel noktaya ayrıca dikkat edilmesi gerekir.

• Korunaklar, ekipmana ulaşımı sınırlandırır ve buna dikkat etmek gerekir.
• Korunaklarda, ürünün giriş çıkışı, havalandırma vb. nedenlerle genellikle açıklıklar bulunması gerekir. Bu açıklıklara akustik müdahale gerekir: susturucular, soğurma tünelleri, yalıtım perdeleri, vb. kullanılabilir.
• Bir korunağın iç yüzeyleri, sesin şiddetinin korunağın içinde artmasını önlemek amacıyla soğurucu malzeme ile kaplı olmalıdır.

Bir korunağın akustik yararı 20 ila 30 dB(A) olabilir. İçine hiçbir soğurucu malzeme yerleştirilmemişse bu yarar 10 dB’e kadar daha az olabilir. Bir şişe taşıma bandını içine alan ve açık uçlarından birine plastik şeritler yerleştirilmiş bir korunak, 7 dB(A)’lik bir kazanç sağlar.

Madencilikte ve taş ocağı işletmeciliğinde, başlıca kirlilik kaynakları toz ve gürültüdür. Bu ikisiyle mücadele etmek adına bu taş ocağında, içeride bulunan kırıcı, arasına taş yünü yerleştirilmiş iki kat levhadan oluşan 25 metre yüksekliğindeki bir korunağın içine alınmıştır.

Sığınaklar, çalışanın içine girip çalıştığı kabinlerdir. Sığınaklar fiziksel açıdan korunaklarla aynı özelliklere sahiptir ve tasarımında benzer kurallar geçerlidir. Çalışanın korunması açısından aşağıdaki bazı özel koşullar da dikkate alınır;

• Sığınaklar, kişisel kulak koruyucularla birlikte kişisel bir çözüm sunar ve bu açıdan en son çare olarak düşünülmelidir
• Sığınakların etkinliği, çalışanın sığınak dışında geçirdiği süre arttıkça önemli ölçüde azalır. Verimlilikteki bu azalma, kulak koruyucuların kullanımıyla telafi edilebilir
• Çalışanın korunmasının yanı sıra; havalandırma, sıcaklık, dışarıyla haberleşme yöntemleri, tehlike işaretlerini fark edebilme, vb. gibi diğer önlemler de göz önünde bulundurulmalıdır

Siper

Siperler (Paravanlar) birbirine eklenmiş parçalardan oluşmayan duvarlardır. Çalışma alanına giriş çıkışı kolaylaştırırlar. Ancak başarı dereceleri sınırlıdır ve sağlamaları gereken bazı koşullar vardır. Bu koşullar;

• Siperler, çalışana olabildiğince yakın yerleştirilmelidir.
• Siperin yüksekliğinin yeterli miktarda olması gerekir (en uygunu kulak hizasının iki katıdır).
• Siperin genişliği önemlidir ve yaklaşık olarak yüksekliğinin iki katı olmalıdır.
• Siperin yüzeyi soğurucu malzeme ile kaplanmalıdır.
• Siperin yapıldığı malzeme, 20 dB’lik hava yalıtımı sağlayacak bir malzeme olmalıdır.
• Çalışılan ortamın geri kalan bölümlerine de soğurmayla ilgili iyileştirmeler yapılmalıdır.

şeklinde sıralanabilir.

Siperlerin akustik yararı nadiren 10 dB’e kadar çıkabilir ve yankılı bir çalışma ortamında en fazla 5 dB’lik bir yarar beklenmelidir.

Bu atölyede çalışanlar, yakın çevrelerinde koruma sağlayan paravanlarla ayrılmıştır. Böylece her çalışan, komşu çalışanın neden olduğu gürültüden 5 dB(A)’e kadar korunmaktadır.

Gürültü Kontrol Yöntemleri

Çalışma Mekanında Soğurma

Araba tamirhanelerinde genellikle gürültüyü arttıran yansıtıcı yüzeyler bulunur. Soğurucu malzemeler farklı yollarda uygulanabilir: soldaki fotoğrafta tavana asılan levhalar (geniş bir soğurma yüzeyi sağlar) uygulanmışken, sağdaki fotoğrafta da duvarların ve tavanın, tamamının veya bir bölümünün kaplanması görülmektedir

Söz edilen tüm çözümlerin, ses frekansına bağlı olarak değişen başarı oranları vardır: Örneğin, yüksek frekanslarda daha verimli olan bir perde, gürültünün alçak veya yüksek frekansta olmasına bağlı olarak farklı yararlar sağlar. Bu durum, yalıtımla birlikte daha karmaşık bir hâl alır, çünkü her bir çözüm, şekillerine ve üretim yöntemine bağlı olarak belirli bazı frekanslarda yetersiz kalmaktadır. Bu sorun, tüm akustik çalışmalarda ölçümlerin ve teknik verilerin irdelenmesi aşamasında göz önünde bulundurulmalıdır.

Soğurma ile yalıtım genellikle birbiriyle karıştırılan kavramlardır. Bu kılavuzda yapılan açıklamalarla, yöntemler ve hedefler açısından bu iki kavramın birbirinden ayrıldığı noktaları ortaya koyulmuştur: Soğurma, bir mekânın iç gürültüsüyle ilgiliyken, yalıtım, mekânlar arası gürültü aktarımıyla ilgilidir. Örneğin; cam yünü kusursuz bir soğurma malzemesiyken, yalıtım özellikleri zayıftır (20 kg/m3 yoğunlukta, 1000 Hz’de 17 dB).

Katı İçinde Yayılma Konusunda Eylemler

Eyleme geçmeden önce sorunun katı içinde yayılma/iletim olduğundan emin olmak gerekmektedir

• Katı içinde iletim konusunda genellikle titreşim ile ilgili sorunlarla karşılaşılır: titreşim konforu, yapısal hasar, vb.
• Çalışma sırasında maruz kalınan gürültü miktarı açısından, katı içinde iletim, havada iletime nadiren baskın gelir.
• Maruz kalınan gürültünün katı içinde iletilen miktarının hesaplanması için belirli bazı ölçüm yöntemleri vardır. Alternatif olarak, önemli ölçüde etkisi olduğu kabul edilen bazı unsurlar da bulunur: büyük yapıların yüksek titreşim seviyeleri (beton bloklar, duvarlar), düşük frekanstaki gürültü, uzaktaki gürültünün yayılımı, vb.
• Katı içinde iletimin çözümü titreşim yalıtımı yapmaktır. Bunun için genellikle titreşim önleyici esnek ayaklar kullanılır
• Titreşim yalıtımının dayandığı temel ilke, ekipmanı çevresinden bağımsız bir hâle getirircesine “askıya almak”tır.
• Ekipman bu şekilde titreşim önleyici ayaklar üzerinde durur. Bu ayaklar, hem olabildiğince esnektir, hem de ekipmanı kırılmadan taşıyacak kadar sağlamdır.
• Çevresiyle bağlantılı olacak boru, kablo, vb. her türlü ekipman hesaba katılmalıdır
• Yükü taşıyacak yapı (beton blok, zemin levhası, vb.) yeterince sert olmalıdır. İnce beton zeminlerden veya hafif çelik iskeletlerden kaçınılmalıdır

Gidip gelme hareketi yapan makinalar yalıtılması gereken, en çok karşılaşılan ekipmanlardır. Gereğinden fazla titreşime sebep oluyorlarsa, büyük beton bloklar üzerine yerleştirilip yalıtılabilirler

Titreşim yalıtımı belirli bir frekans değerinin üzerinde etkili bir hâle gelir ve bu değer, “doğal yerleşim frekansı” olarak bilinen değerin 1,4 katıdır. Doğal yerleşim frekansı, üzerine yerleşilen ayakların sertliğiyle doğru orantılı, ekipmanın kütlesiyle ters orantılıdır. Düşük çalışma frekansına (8 Hz’in altı) sahip ekipmanın yalıtımını bu nedenle çok zordur

Kulak Koruyucular Ne Zaman Kullanılır?

Çözümler

Seçilen çözümün gürültü sorununu verimli bir şekilde çözmesi çok önemlidir;

Problemi analiz etmek ve makul uygulamalar yapmak, gürültü sorununu bir dereceye kadar çözebilir. Ama çoğu durumda, “doğru” çözümü bulmak ve satın almak için KOBİ’lerin bir uzmandan yardım alması şarttır.

Farklı etkenlerin gürültü seviyesi üzerinde çok büyük etkileri olabilir: ölçüm değişkenleri, birimler, ölçüm koşulları, ekipmanın çalışma koşulları, vb.

• İlk özellik elbette ki akustik gerekliliklerdir. Sağlanan akustik yararı hesaplamak için kullanılan değişken, bu gerekliliklerden biridir.
• Ölçmesi kolay olan bir diğer genel değişken, belirli bir nokta için verilen LpA [dB(A) cinsinden ses basıncı seviyesi] değeridir. Bu değer, ekipmanın çalıştığı ve akustik çözümün uygulandığı durumlar için söz konusudur.
• Mümkünse, ölçüm operatörün çalıştığı yerde yapılır.
• Çözümün uygulanmasından önceki ve sonraki gürültü düzeylerinin karşılaştırılması için, birkaç “kabul testi” koşulunun belirlenmesi gereklidir
• Bu koşullardan bazısı ekipmanın çalışmasıyla ve çevreyle ilgiliyken diğer bazı koşullar da şunlardır:
  • işyerinin durumuna göre ekipmanın bulunduğu yer
  • ekipmanın çalışma koşulları
  • çalışma mekânının soğurma özellikleri
  • çalışma mekânındaki kişi yoğunluğu
• Ölçümle ilgili diğer koşullar da şunlardır:
  • ölçüm aletlerinin türü ve hassasiyet sınıfı
  • ölçüm aletlerinin kalibrasyonunun izlenebilir olması
  • en azından testin başında ve sonunda kalibrasyon kontrolü
  • gürültü seviyesinin kararlılığı; örneğin, ölçüm sırasında seviye değişimleri 3 dB(A)’den fazla olmamalıdır.
• Bu listeye eklenebilecek “yapısal gereklilikler” de şunlardır:
  • sızıntılar, sert bağlantılar vb. belirli bazı yapısal değişkenler gibi akustik performansı etkileyen faktörler
  • işyeri çevresiyle ilgili diğer bazı gereklilikler de şunlardır: yüzey koruması, biyolojik uyumluluk, ateşten ve ısıdan koruma, nem, havalandırma, ekipmana erişim, parçalarına ayrılabilme kapasitesi, vb.
• Akustik çözümlerle ilgili güvenilir koşullar hazırlamak için en iyi referanslar standartlardır ve standartlar kullanımı en yaygın çözümleri destekler

Standartlar

Özellikler tablosu hazırlarken kullanılacak en iyi referans standardlardır. Her bir akustik çözüm için belirli bir standart vardır.

Standardlar, ilgili değişkenler için kesin tanımlar yapar. Standardlar ilgili çözüm için uygulamaya yönelik bilgiler içerir

Baş Koruyucular Genel Bilgilendirme

Aşağıdaki tabloda, akustik özelliklerle veya bir akustik çözümle ilgili genel bilgiler veren standard referanslar verilmiştir

Standardlar genel olarak, ilgili çözüme teknik olarak uyarlanabilecek akustik değişkenler tanımlar. Bu değişkenlerin ölçülmesi genel olarak LpA’nın ölçülmesinden daha karmaşıktır ama sonuç daha güvenilirdir.