Neden Güvenlik Kültürü? sorusu, Türkiye’de işletmelerin öncelikle insan hayatına, güvenlik ve sağlık kavramlarına ardından da verimlilik ve karlılık açısından, işçi sağlığı ve iş güvenliği konularına önem vermesi gerekmektedir.

Ülkemizde ve dünyada iş kazaları ile meslek hastalıkları konusunda yayınlanan çalışmalar, veriler, araştırmalar incelendiğinde, bu nedenle yitirilen hayatlar, kalıcı iş göremezlikler, maddi ve manevi açılan yaralar, sakat kalmalar, uzuv kayıpları iş sağlığı ve güvenliği konusunun kamu düzeni ve toplum açısından ne kadar önemli olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu amaçla işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması, mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için 6331 Sayılı İş Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu hazırlanmış, işletmelerde işverenlerin ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlenmiştir.

Güvenlik kültürü

Kültür, öncelikle insan topluluklarının, düşünsel ve maddi olmayan yönlerini kapsayan, bir grubun üyelerinin, özünü, kendi eserlerini, manevi unsurlarını içeren değerler kavramıdır. O değerler, semboller ve yorumlar modernize toplumlarda diğer kişi ve gruplardan ayrı yaklaşımların olduğu kendine has özelliklerdir (Banks ve Mcgee, 1989). Kültür, genellikle aynı veya benzer özellik gösteren bireylerin, geçmişten gelen bu özellik ve öğrenimlerini nesilden nesile aktarma çabası ve isteği bulunan toplulukların ortaya koydukları kavramdır.

1986 yılında Çernobil’de meydana gelen nükleer kazadan sonra yapılan araştırmalar ve incelemeler sonucu hazırlanan raporlarda ilk kez güvenlik kültüründen bahsedilmiştir. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesinde üzerinde önemle durulan bir kavram olarak yer edinmiştir. Bu konuda son 20–30 yıllık süreçte gerek teorik gerekse de uygulama düzeyinde yapılan çalışmalardan elde edilen ortak sonuç, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenerek güvenli bir çalışma ortamının yaratılmasında güvenlik kültürü, kilit bir kavramdır.

Güvenlik kültürü; kurumun sağlık ve güvenlik programlarının yeterliliğine, tarzına ve uygulamadaki sürekliliğine karar veren birey ve grupların değer, algı, tutum, düşünme alışkanlıkları, yetkinlik ve davranış örüntülerinin bir toplamı olarak ifade edebildiğimiz gibi çalışanların işyerinde tehlikelerle karşılaşma ve onlara maruz kalma olasılığını en aza indirgeme ile ilgili normlar, inançlar, roller, tutumlar ve uygulamalar biçiminde ifade edebiliriz. Dolayısıyla, iş güvenliği kültürü; çalışanların tutumları ve davranışları üzerinde odaklaşarak güvenli davranışı motive etmekte ve böylelikle benzer davranışları içeren bir kimlik ve bağlılık kazandırmaktadır.

Neden Güvenlik Kültürü?

Sağlıklı ve güvenli bir iş ortamının sağlanmasında ve bu ortamda yer alan çalışanlarda güvenlik kültürü kavramı önemli bir yer tutmaktadır. İşletmelerin öncelikle insan hayatına, güvenlik ve sağlık kavramlarına ardından da verimlilik ve karlılık açısından, işçi sağlığı ve iş güvenliği konularına önem vermesi gerekmektedir. İşletmelerde güvenlik kültürünün var olması ve yerleşmesi için işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki çalışmalarda yönetimin bağlılığı, çalışanların katılımı, çalışan-işveren iletişimi, üretimden ve karlılıktan önce güvenliğin ön planda olması, güvenlik konusunda belli periyotlarla tekrar eden güvenlik eğitiminin varlığı, gelişmiş bir raporlama sisteminin varlığı gibi faktörlerin göz önünde bulundurması gerekmektedir.

Her yönüyle kişileri ve dolayısıyla toplumları zarara uğratan iş kazaları ve meslek hastalıkları, hem bireylerden hem de işyerlerinin çalışma koşullarından kaynaklanan aksaklıklar, dikkatsizlik, yorgunluk gibi fiziksel ve psikososyal nedenlerden meydana gelmektedir. İşyerlerinin çalışma koşullarındaki iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin aksaklıklar, eksiklikler, iş kazaları ve meslek hastalıkları için tehlikeli durum oluşturmakta ve çalışanlardan kaynaklanan eksiklikler de tehlikeli davranışlara yol açmakta dolayısıyla iş kazaları yaşanmaktadır.

Tehlikeli durum ve tehlikeli davranışların bir araya gelmesi iş kazaları ve meslek hastalıklarının meydana gelişindeki iki temel unsurdur. Tehlikeli durumlar, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almakla giderilebilmekte, tehlikeli davranışlar ise eğitim yoluyla çalışanların tehlikeli davranışlarının tehlikesiz davranışlarla değiştirilmesi ve işyerlerinde güvenlik kültürü oluşturulması suretiyle önlenebilir. Çalışanların hareket ve tutumlarında olumlu yönde değişiklikler meydana getirmenin en önemli yollarından biri de onlara iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim vermektir.

Kazaları, yaralanmaları ve hastalıkları engellemek için, iş güvenliği eğitimi etkin bir yöntemdir. İş güvenliği eğitimi öğrenme ile başlar ve kullanılan metotlarla süreklilik kazanarak devam eder. Öğrenme kuramları ve iş güvenliği eğitim metotlarına bakıldığında; öğrenme eğitimin en önemli parçasıdır ve deneyimlerin paylaşılması, belirlenmesi, öğrenme ile desteklenmektedir. Öğrenme yetenek, beceri ve kabiliyet gerektirir. İnsanlar bir zorlukla karşılaştıklarında daha iyi öğrenme sağlanır.

İş sağlığı ve güvenliği açısından yapılacak olan eğitimin içeriği, kalitesi kullanılan eğitim metoduna bağlıdır. Eğitim metotları arasında, iş başında eğitim en çok rağbet gören metottur. Eğitim malzeme, ekipman ve işçilerin eğitim ve dil becerilerine bağlı olarak farklılık gösterir

Güvenlik kültürü ile birlikte, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi çok boyutlu bir yapı olup, literatüre bakıldığı zaman çok çeşitli sektörlerde, değişik araştırmacılar tarafından, çok sayıda çalışmalar yapıldığı görülmektedir. Yayınlanan çalışmalar İSG eğitimlerinin ve güvenlik kültürünün iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesinde oldukça fazla olumlu etkisi olduğunu göstermektedir.

İş Kazaları ve Güvenlik Kültürü

Günümüzde çalışma hayatında kalıplaşmış, kısa süre içinde değişemeyecek davranış biçimleri aslında iş kazalarının temel nedenleri arasında gösterilmektedir. Yaşanan bu kazaları önlemekte güvenli davranışların ortaya konulması ve bunun sonucunda da güvenli çalışma ortamını destekleyen bir kültürün oluşmasından geçmektedir.

Organizasyonlarda, işletmelerin içinde yer alan tüm kişilerin sağlık ve güvenlik kültürünü benimsemesi iyi bir çalışma ruhu, örgütlerde birlikte hareket etme ve yönetimin titizlikle bu kültürü uygulatmasından geçmektedir. İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesinde çalışma ortamındaki tüm süreçlerde güvenlik kültürü duyarlılığı yerleştirilmeli, bu süreklilik kazandırılmalıdır. Bu sayede kazalar önlenmiş, işletme açısından da verim artmış, maddi ve manevi kayıplar azalmış olmaktadır