Uzman Emekli 2003 yılından bu güne kadar sigorta reformu adı altında sindire sindire maaşları açlık sınırının dahi altına düşerek, sefalet içinde yaşamaya mahkum edildi. İSG platformu neden emekli maaşı konusuna değinmek zorunda kaldı? Bunun nedeni, yıllarca prim ödemiş, emek vermiş, Türkiye’nin büyümesinde en büyük katkıyı sağlamış SGK işçi, mühendis, uzman emeklilerinin bir nebze olsun sesini duyurmak istiyoruz. Bu amaçla arkadaşlarımızla birlikte bir çalışma hazırladık. 2003 yılından bu güne kadar emekli neler yaşamış. Buyurun gerçeklere birlikte bakalım;
Emekli neden sefalet içinde?
İçindekiler
Emeklilik sosyal güvenlik hakkının ayrılmaz bir parçası olmasına rağmen, 2008 yılında yapılan sözde reform ile asgari ücretin altında maaşla sefalete mahkum edildi. 7 bin 500 TL olan en düşük emekli aylığı, Temmuz 2023’te artırılmadı. Kamu işçilerinin ücretleri yüzde 45 ve en düşük memur aylıklarına yüzde 86 oranında artırılırken, emeklilere sadece enflasyon farkı olan % 25 verildi. Öte yandan SSK ve Bağ-Kur’lular açısından 7 bin 500 TL’lik en düşük emekli aylığı ise hiç yükseltilmedi. En düşük memur aylığı 22 bin lira olurken en düşük memur emeklisinin aylığı ise 9 bin 876 lirada kaldı
2003’te SGK ‘lı (4a) en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Şimdi ise asgari ücret emekli maaşından yüzde 45 daha fazla.
SGK Emeklisinin 1999 – 2008 Süreci
Sosyal güvenlik sisteminde 1999 ve 2008 yıllarında yapılan düzenlemelerle, Emekli Sandığı’na tabi olanların aylık hesaplama sistemi korunurken, SSK (4/a ) ve Bağ-Kur (4/b) sigortalıları açısından değişikliğe gidildi. Konu biraz teknik, ancak kısaca özetlemek gerekirse;
Sigorta başlangıcı 01.01.2000 tarihinden önce olanların emekli aylığı; 01.01.2000 öncesi, 01.01.2000-30.09.2008 dönemi ve 01.10.2008 sonrası dönem için ayrı ayrı hesaplanan üç ayrı kısmi aylığın toplamından oluşuyor.
- 01.01.2000 öncesi dönemin tam aylığı, 2000 öncesi son 10 veya 5 yıllık prime esas kazançların yıllık ortalamasına göre belirlenen gösterge veya üst gösterge rakamı ile toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranı esas alınarak gösterge ve katsayı sistemine göre
- 01.01.2000-30.09.2008 ve 01.10.2008 sonrası dönemlere ilişkin tam aylıklar, bu dönemlerdeki prime esas kazançların güncellenmiş tutarının yine bu dönemlerdeki prim gün sayılarına bölünmesiyle bulunan ortalama aylık kazanç ve toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranları esas alınarak, hesaplanıyor
Hesaplanan bu tam aylıklar, söz konusu dönemlerdeki prim gün sayılarının, toplam prim gün sayısına olan oranlarına göre kısmi aylığa dönüştürülüyor. Üç ayrı kısmi aylığın toplamı da emekli aylığını oluşturuyor.
Peki Emekli Aylığı Yıllar İçerisinde Neden Düştü?
Bunun, gösterge sisteminden vazgeçilmiş olmasının yanı sıra iki nedeni daha var. Birincisi güncelleme katsayısı, ikincisi ise aylık bağlama oranları.
1999 sonrası kazanç tutarlarının güncellenmesinde esas alınan güncelleme katsayısının hesabında, Ekim 2008 öncesi dönemde büyüme hızının yüzde 100’ü dikkate alınırken, Ekim 2008 sonrası dönem için yüzde 30’a düşürüldü. Daha açık bir ifade ile sözde reform ile maaş bağlama oranları düşürülürken, emeklinin büyümeden aldığı pay da azaltıldı. Daha önce emekli aylıklarına refah payı olarak ifade edilen büyümeden yüzde 100 oranında pay verilirken, 2008’de çıkarılan reform ile bu oran yüzde 30’a düşürüldü.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
BURASI ÖNEMLİ: Ekim 2008 öncesi dönemde büyüme hızının yüzde 100’ü dikkate alınırken, Ekim 2008 sonrası dönem için yüzde 30’a düşürüldü.
İkinci neden ise aylık bağlama oranları. Aylık bağlama oranı önce 1999 yılında, sonra Ekim 2008’de düşürüldü.
- 2000 öncesi dönem için emekli aylığı gösterge tablosundan hesaplananlar için yüzde 60, üst gösterge tablosundan hesaplananlar için ise derece ve kademesine göre yüzde 50 ila 59 arasında belirlenmiş olan taban aylık bağlama oranı esas alınıyor. Bu şekilde belirlenen taban aylık bağlama oranı 5000 prim günü için olup, emeklilik başvuru tarihi itibarıyla 5000 günden sonraki her 240 gün için yüzde 1 artırılıp, 5000 günden az olan her 240 gün için yüzde 1 eksiltiliyor. Ayrıca sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonraki her tam yaş için yüzde 1 oranında artırılıyor
- 2000-Ekim 2008 arası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 360 günü için yüzde 3.5, sonraki 5400 günün her 360 günü için yüzde 2, daha sonraki her 360 gün için yüzde 1.5 oranlarının toplamıdır
- Ekim 2008 sonrası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2’dir
Görüldüğü üzere en düşük aylık bağlama oranı, 01.10.2008 sonrası döneme ilişkin kısmi aylığın hesaplanmasında uygulanan aylık bağlama oranı. Bu nedenle, her üç dönemdeki prime esas kazanç tutarları ile prim gün sayıları ve bunların toplam prim gün sayısı içerisindeki payı emekli aylığını farklı ağırlıkta etkiliyor.
Güncelleme katsayısının ve aylık bağlama oranının düşük olduğu Ekim 2008 sonrası prim gün sayısının toplam prim gün sayısı içerisindeki oranı arttıkça, bu dönemin kısmi aylığının toplam emekli aylığı içerisindeki payı artıyor. Bu da özellikle primleri asgari ücret üzerinden ödenenler açısından, prim ödenmeye devam edildikçe emekli aylığının azalması sonucunu doğuruyor.
Asgari Ücretle Emekli Maaşı Kıyaslaması
Ocak 2003’de SSK (4a) en düşük emekli maaşı net asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Ancak Ocak 2023’te ise en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 35 daha az.
BURASI ÖNEMLİ; En düşük emekli maaşı asgari ücret karşısında 20 sene önce yüzde 47 fazlaydı, şimdi yüzde 35 eksik.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre Ocak 2002’de 4a en düşük emekli maaşı 216,4 lira idi. Bu dönemde net aylık asgari ücret ise 163,6 lira idi. Buna göre 4a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 32 fazlaydı. Şimdi gelin yıl yıl asgari ücret ile emekli maaşlarını karşılaştıralım;
BURASI ÖNEMLİ: En düşük emekli aylığının 2002’deki düzeyini koruması için 16 bin TL seviyesine gelmesi gerekiyor.
Asgari ücret 2016’da en düşük emekli maaşını ilk kez geçti
2001-2023 yılları arasında asgari ücret ile 4a en düşük emekli maaşını karşılaştırdığımız zaman şu sonuç ortaya çıkıyor: Ekonomik krizle anılan 2001’de 4a en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1,5 katından fazla. Bu oran 2002’de 1,31, 2003’te 1,47 oluyor. Kademeli düşüşle birlikte emekli maaşının asgari ücrete oranı 2015’te 1,09’a kadar geriliyor. Yani iki maaş arasındaki fark neredeyse kapanıyor. 2016’da ise bir ilk gerçekleşiyor: Asgari ücret en düşük emekli maaşını geride bırakıyor. Bu oran 0,97’ye düşüyor.
İş Kazası Bildirimleri Nasıl Yapılır?
2021’de 0,86’ya kadar düşen oran 2022’nin ilk yarısında 0,74 ve 2023’ün ilk yarısında 0,69’a kadar geriliyor. Bu ne demek? 2023’ün ilk yarısında 4a en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 31 daha düşük.
BURASI ÖNEMLİ: Peki, 2023 başında asgari ücret 4a en düşük emekli maaşından ne kadar mı fazla? Yüzde 45.
Avrupa’da En Düşük Emekli Maaşı Türkiye’de
Türkiye’deki emekli aylıkları Avrupa ortalamasının çok altında bulunuyor. 1 Euro, 30 TL olunca, 7 bin 500 TL olan en düşük emekli aylığı, 250 Euro’ya düştü. Türkiye’deki ortalama emekli aylığı da 280 Euro dolayında bulunuyor. Fransa’da 1.400 Euro olan ortalama emekli maaşı, İspanya’da 1.257 Euro seviyesinde. Hollanda’da ise ortalama emekli maaşı 1.300 Euro civarında. İsveç’te kadın emekliler 1.480 Euro, erkek emekliler ortalama 2 bin 110 Euro alıyor. Belçika’da emekli erkekler ayda ortalama brüt 2 bin 121 Euro alırken, kadınlarda bu rakam 1.633 Euro seviyesinde. Almanya’da ise ortalama aylık emekli maaşı ise 1.152 Euro seviyesinde bulunuyor.
Sonuçta 2003’te SGK en düşük emekli maaşı asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Şimdi ise asgari ücret emekli maaşından yüzde 45 daha fazla. Yani emekli yıllar içerisinde sistematik bir şekilde sefalete, açlığa mahkum edilmeye zorlanıyor. Üstelik açlık sınırının altında yaşayan emekliler için iktidar ve muhalefet iyileştirme adı altında zam yapılmasını tartışmaya açıyorlar. Özet olarak emekli 20 yıldır sömürülüyor!..
Soru şu: Türkiye’de ortalama 13 milyon emekli var. SGK’lı yani işçi, mühendis, uzman statüsündeki emeklilerin payı ise %63. PEKİ, EMEKLİLER ŞİMDİ NEREDE?
H.Karaca & A.Efler
6Yorumlar