İş Makinalarında İş Güvenliği ile işyerinde iş kazaları, iş tıkanıklığı, zaman, maliyet ve itibar kaybı önlenebilir.
İş Makinalarında İş Güvenliği
İçindekiler
Herhangi bir yükü bulunduğu yerden kaldırıp yer değiştirerek bir başka yere indiren veya istifleyen, gerektiğinde bu yükün yer değiştirme işlemini yükü kısa mesafelerde taşıyarak gerçekleştiren araçlara kaldırma makinaları denir.
İnsanların kendi güçleri ile yerinden kaldırıp taşıyamayacağı yüklerin bir yerden, belirli mesafedeki diğer bir yere kaldırılıp götürülmesi ve yerleştirilmesi için asırlardan beri çeşitli tip ve kapasitedeki kaldırma ve taşıma araçları kullanılmıştır.
Endüstrinin gitgide büyümekte olduğu günümüzde, bu işlemler her işyerinde yapılmakta ve bu sayede yük kaldırma ve taşıma işleri kolaylıkla yapılabilmektedir.
Kaldırma makinalarında gerçekleştirilen işlerde ve yüklerin yüksekte taşınması sırasında oluşacak kazaların olumsuz etkileri, yüklerin zemin üzerindeki taşınmasına göre daha fazla olmaktadır. Bu tür kazalar;
- Taşınan yükte,
- Kaldırma makinasının kendisinde,
- Operatörde
- Çevrede ciddi hasarlara neden olmaktadır.
Bunun sonucunda; işyerinde iş tıkanıklığı, zaman, maliyet ve itibar kaybı yaşanmakta, çoğu zaman da çalışan insanların yaralanmasına veya ölmesine neden olmaktadır.
Yasal Dayanak
03.03.2009 tarih ve 27158 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Makina Emniyeti Yönetmeliği, EK-1’e göre;
Tehlike Bölgesi: Çalışanın sağlık ve güvenliğinin tehlikede bulunduğu, iş ekipmanı bünyesinde ya da çevresinde bulunan kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgeye denir.
Maruz Kimse: Tamamen ya da kısmen tehlike bölgesinde bulunan kişilere denir.
İş Ekipmanı : İşin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve tesisata verilen isimdir.,
İş Ekipmanının Kullanımı : İş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması, kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyettir.
Özel Risk Taşıyan İş Ekipmanı : Tehlikelerin, teknik önlemlerle tam olarak kontrol altına alınamadığı iş ekipmanıdır.
Bakım : İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar ve kalibrasyon gibi işlemlerin tamamıdır.
Periyodik Kontrol : İş ekipmanlarının, yönetmelikte öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve test faaliyetlerdir.
Periyodik Kontrolleri Yapmaya Yetkili Kişi : Yönetmelikte belirtilen iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve yüksek teknikerlerdir.
İş ve Kaldırma Makinalarında İş Güvenliği
Kaldırma işlemleri nedeniyle tehlike arz eden makineler, temel sağlık ve güvenlik gereklerini karşılamak zorundadır.
Kaldırma makinalarında meydana gelen kazaların nedenleri, 4 temel başlık altında toplanmaktadır.
- Tasarım ve imalat
- Montaj
- Yetersiz bakım ve kontrol
- Kullanım hataları
EU – OSHA (Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı)’ya göre; kaldırma makinalarında meydana gelen iş kazalarının başlıca nedenlerini şu şekilde sıralamaktadır;
- Bom veya kaldırma makinalarının enerji hatlarıyla teması (kazaların %45’i),
- Kaldırma mekanizmasının altında durma
- Makinenin devrilmesi
- Yükün düşmesi
- Emniyetli bir operasyonun sürdürülebilmesi için gerekli olan teknik periyodik kontrollerin ve bakımların yapılmaması veya aksatılması
- Bomun çökmesi
- Karşı ağırlığın sisteme zarar vermesi
- Dayama ayaklarının yanlış kullanımı
- Düşmeler
- Bağlama elemanı hataları
Kaldırma Makinalarının Gruplandırılması
Kaldırma makinaları, günümüzde oldukça önemli ve fonksiyonel özelliklere sahiptirler. Bu tür makinalar; inşaat, maden, yol yapımı, liman işleri ve fabrikalardaki her türlü kaldırma işlerinde yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Kaldırma makinalarının çeşitleri çok fazladır. Yaygın olarak kullanılan ve gün geçtikçe önemi artan kaldırma makinalarından başlıcaları şunlardır :
- Vinçler
- Fokliftler
- Asansörler
- Diğer kaldırma makinaları (Konveyör Bantlar, Transpaletler, Palangalar, Krikolar, Caraskallar )
Vinçler
Malzemeleri ve yükleri kaldırmak, bunları başka bir yöne dönerek veya hareket ederek aktarmak, yerlerini değiştirmek, yüklemek veya boşaltmak gibi işler de kullanılan makinalara Vinç (Crane) denir.
Vinçler, düşey ve yatay hareketleri sayesinde genel anlamda her türlü yükün yerini değiştirebilen makinelerdir. Çok değişik tip ve özellikte olanları mevcuttur.
Vinçler, Hareket Kabiliyetlerine, Kaldırma Kabiliyetlerine ve Kumanda Sistemlerine göre 3 başlık altına incelenebilir.
Hareket Kabiliyetlerine Göre Vinçler;
- Sabit Vinçler
- Lastik Tekerlekli Vinçler
- Paletli Vinçler
- Köprü Üzerinde Yürüyen Vinçler
- Kule Vinçler
Kaldırma Kabiliyetlerine Göre Vinçler
- Hidrolik Halatlı Vinçler
- Teleskobik Bomlu Vinçler
- Kurtarıcı Vinçler
- Halatlı Vinçler
- Fabrika Tipi (Köprülü, Pergel) Vinç
- Manuel Zincirli Caraskal ve Halatlı Vinç
- Gırgır Vinçler
Kumanda Sistemlerine Göre Vinçler
- Mekanik Kumandalı Vinçler
- Hidrolik Kumandalı Vinçler
- Hava Kumandalı Vinçler
- Elektrik Kumandalı Vinçler
Kaldırma Makinalarında Önleyici Tedbirler
Temininde Güvenlik Tedbirleri
İşveren, herhangi bir iş ekipmanı satın almak için şartname hazırladığında;
- İş ekipmanının kullanım amacını
- Teknik özelliklerini
- Kullanım yerini
- İlgili standartlara uygun olması gerektiğini (CE belgesi) ; CE İşareti (Belgesi) : Üzerinde bulunduğu ürünün; insan, hayvan ve çevre sağlığı açısından risk taşımadığını temsil eden ve “Conformity Europen” kelimelerinin ilk harflerinden meydana gelmiştir. Diğer bir ifadeyle ürünün, güvenli bir ürün olduğunu gösteren bir işarettir. Bu işareti taşıyan makineler, Avrupa Birliği pazarlarında satılabilmektedir. Bu işareti taşıyan makine, AB direktiflerinden birinin veya birkaçının kapsamındaki şartları sağlamaktadır. CE işareti taşıyan makinenin AB direktiflerine göre sahip olması gereken asgari şartları sağlamaktadır.
- Üretici tarafından ilk tip testinin yapılmış olması
- Fabrika üretim kontrol sisteminin kurulması ve uygulanması
- Üreticinin uygunluk beyanı olması gerekmektedir.
Yapısal Güvenlik Tedbirleri
Kaldırma Makinaları; Bilimin ve tekniğin gerekleri ile ilgili standartlara uygun olarak tasarlanıp imal edilecek ve “Makina Emniyeti Yönetmeliği (89/392 EEC)” gereği onaylanmış kuruluşlarca gerekli test ve deneylerden geçirilecektir.
Kaldırma makinalarında;
- Kullanım amacına uygun malzemelerin seçilmesine ve kullanılmasına dikkat edilecektir.
- Halatların, tambur üzerine düzgün sarılmasını sağlayıp, halatların tambur kanalındaki yiv üzerine gelerek kesilmelerini önlemek için halat kılavuzları (sarıcıları) olmalıdır.
- Tamburların başlarında, halat kurtulmalarını ve fırlamalarını önlemek için fatura (flanş) bulunacaktır.
- Halatın ucu tambura iyi bağlanmış olmalı ve yük tutma elemanı en alt seviyede bulunduğu zaman, yivli tambur üzerinde en az 2 sarım halat kalmalıdır.
- Çelik (tel) halatların güvenlik katsayısı en az 6 olarak alınacaktır.
- İp halatların güvenlik katsayısı en az 3 olmalıdır.
- Vinç kabinleri; ergonomik gereklere göre uygun ve iyi görüş sağlayan, operatörü atmosferik şartlardan ve dış ortamın etkilerinden koruyacak nitelikte yapılacaktır.
- Kabinde; periyodik olarak kontrolleri yapılan yangın söndürücü ve merdiven bulunacaktır.
- Kabinin zemini, kaymaz malzemeden yapılacaktır.
- Kabinler; zehirli gaz, toz ve dumanlara karşı korunaklı olmalıdır.
- Kabinde; tehlike anında kullanılmak üzere halat, ip veya halat merdiven olmalıdır.
- Vinç kabininde bulunan şalterden başka, çalışma alanındaki vincin kumanda kutusu üzerinde, vince hareket veren akımı kapatabilecek acil durdurma anahtarı veya şalter bulunmalıdır.
- Vinçlerde taşıma kabininin düşme riski, alınan güvenlik önlemlerine rağmen engellenemiyorsa, emniyet kat sayısı daha yüksek olan güvenlik halatı kullanılmalı ve kabin her çalışma günü kontrol edilmelidir.
- Vince ait parçaların indirilip kaldırılması için, ikinci vinç veya caraskal gibi kaldırma makinaları olmalıdır.
- Bomlu vinçlerde, bom açısı ve uzunluğuna göre kaldırma kapasitesini gösteren şema bulunacaktır.
- Vinç üzerine görülebilecek şekilde, vincin en fazla kaldırma kapasitesini belirten “yük çizelgesi” bulunmalıdır. Buna göre; vinçlerde çizelgede belirlenmiş kapasite dışında yük kaldırılmamalıdır.
- Vinç yük kancalarında, yüklerin kurtulmasını önleyici emniyet (güvenlik) mandalları bulunacaktır.
Kullanımda Güvenlik Tedbirleri
- Kaldırma aracını kullanan operatör, gerekli özel eğitimlere tabi tutularak belgelendirilecektir.
- İş Makinası kullanacak operatörler; “G” sınıfı sürücü belgesi almalıdır.
- “G” sınıfı sürücü belgesi alacak operatörlerin 18 yaşında olmaları zorunludur.
- İş makinesi operatörlük belgesi, hangi tip makine kullanılacak ise o makine türüne göre makinenin kullanılabilmesi için gerekli olan belgedir.
- İş makinesi operatörlük belgesi ile taşıt trafiğine açık yollarda makine kullanılamaz.
- Taşıt trafiğine açık olan yollarda makineyi kullanmak için G sınıfı sürücü belgesi almak gereklidir.
- Operatörle birlikte çalışacak işaretçi (manevracı) olarak adlandırılan elemanlarda, gerekli eğitimlere tabi tutularak belgelendirilecektir.
- Vinçlerde yük kaldırılmadan önce, işaretçi tarafından etrafta çalışanlar, çalışma bölgesinden uzaklaştırılmalıdır.
- Vinç kabinlerinde, sadece görevli operatör bulunacaktır
- İlgililer, vinç dururken ve operatörlerle işaretleşerek vinçlere çıkıp, inmelidirler.
- Operatörler, bütün görevlilerden “başla” işareti almadan çalışmaya başlamayacaktır.
- Operatörler, çalışma esnasında kimden gelirse gelsin her “dur” işaretine uyacaktır.
- Kule vinçlerde; operatörlerle, işaretçiler arasında iletişimi sağlamak için gerekli tedbirler alınacaktır.
- İşlemler sırasında yetiştirilmiş operatörler ve işaretçiler kullanılmalıdır.
- Operatör ve işaretçi arasında önceden kodlanmış el ve kol işaretleri kullanılacaktır.
- Kaldırma ve taşıma işinde birden çok manevracı çalışıyor ise, vinç operatörü sadece bir kişiden işaret alacaktır.
- Manevracı, çalışmalar esnasında görülebilecek bir yerde durmalıdır.
- Kaldırma makinası ile yükler, dik olarak kaldırılacaktır.
- Birden çok kaldırma makinası ile birlikte yapılan çalışmalar, yetkili teknik elemanların koordinasyon ve nezaretinde yürütülecektir.
- Vinç ile insan taşınmamalıdır.
- Kaldırılan yükler, çalışan insanların üzerinden geçirilmemelidirler.
- Yüklerin, çalışanların üzerinden geçirilmesini önlemek için, teknik, idari ve organizasyonel her türlü tedbir alınacaktır.
- Kaldırma makinaları, yükleri itip çekmede kullanılmayacaktır.
- Kaldırma makinalarında, basınçlı gaz tüplerinin taşınmasından kaçınılacaktır.
- Operatörler, kaldırma makinalarında bir yük asılı bulunduğu müddetçe makinalarından ayrılmayacaktır.
- Teleskobik katlanır bomlu vinçler, bomu uygun şekilde indirilmeden operatörlerce terk edilmeyecektir.
- Halatlı-bomlu vinçlerde yük bomla değil, halattambur mekanizması ile kaldırılacaktır.
- Elektrikli mıknatıslı vinç, dinlenme halinde iken, mıknatıslar vinç üzerinde asılı olarak yüksekte bırakılmayacak, bunlar ya doğrudan doğruya yere değdirilecek veya bu iş için yapılmış platformlar üzerine indirilecektir.
- Mıknatıslar kullanılmadıklarında, vinç üzerinden çıkarılacaktır.
- Elektrikli mıknatıslı vinçlerde, kaldırma, taşıma veya erimiş maden potası taşınması gibi işlerde, işçiler çalışma sahasında bulundurulmayacaktır
- Elektrikli vinçler, uygun ve yeterli şekilde topraklanmalıdır.
- Kule vinçlerle çalışmalarda; yağış, don, sis ve rüzgar gibi atmosferik şartlar dikkate alınacaktır.
- Kule vinçlerde, rüzgarın hızı 50 Km/h aştığında çalışma durdurulacaktır. (ANEMOMETRE (Yelölçer) : Rüzgarın hızını ölçen alettir.)
- Vinçlerde; açık havada çalışan kancaları aydınlatacak sistem bulunacak ve vincin özel aydınlatma lambaları olacaktır
- Operatörler vinci terk etmeden önce, bütün kumandaları kapalı duruma getirecektir.
- Motorlu seyyar vinçlerin kaldıracakları en ağır yükler, kabinlerin içinde veya dışında yazılı olarak belirtilmelidir.
- Aynı sahada birden çok vinç kullanılacaksa, vinçlerin birbirinin çalışma alanlarına girmeyecek şekilde montajı yapılmalıdır.
- Vincin çalışma sahası işaretlenmeli ve vincin geçit yollarına malzeme bırakılmamalıdır.
- Yükün kaldırılacağı alanda, kancanın geriye kaçabileceği, yükün sallanma periyodu dışına çıkabileceği alanlar bulunmalıdır.
- Operatörün, kancayı görüş sahası kapatılmamalıdır
- Raylı vinçlerin yükseltmeyi sınırlandırıcı sistemi, doğrudan doğruya vincin kasnağı veya kancası tarafından harekete geçilen uygun akım kesme sistemi ve yükün, beklenmedik biranda inmesini önleyebilecek şekilde yapılmış olmalıdırlar.
- Ray üstünde çalışan vinçler, ray uçlarında en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde kilitlenip emniyete alınmalı ve ayrıca takozlar bulunmalıdır.
- Birlikte aynı yükü kaldıran iki raylı vincin her biri için birer adet işaretçi tarafından kumanda verilmelidir.
- Raylı vinçlerin kabin kapılarının sahanlık veya geçit seviyesinden 30 cm. den daha yüksekte bulunduğu durumlarda, bu kapıların önüne uygun basamaklar yapılmalıdır.
- Köprülü ve asma vinçlerin, köprü ve vinç arabası tekerlerinde, uygun kol ve ayak koruyucuları bulunmalıdır. Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu ve rayların her iki tarafı serbest olarak tutulmalı ve buralar en az 75 cm. eninde olmalıdır.
- Vincin ekipmanlarının yağlanması sırasında, elektrik akımı kesilmelidir.
- Operatör vinci terk ederken, bütün kumanda kollarını ‘’0’’ durumuna getirmeli ve ana şalteri kapatmalıdır.
- Açık havada çalışan vinçlerde, paratoner takılarak yıldırım düşmelerine karşı güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Paratonerler ve yıldırım düşmelerine karşı alınan diğer koruyucu tertibatlar, en az yılda 1 defa kontrol edilmelidir.
- Kaldırma makinaları, kabul edilen en ağır yükün 1,25 katını etkili ve güvenli bir şekilde kaldırabilecek ve askıda tutabilecek güçte olmalıdır. Bu yüke dayanıklı frenleri olmalıdır.
- Yükler dik olarak indirilip kaldırılmalıdır. Yüklerin eğik olarak kaldırıldığı durumlarda manevralar sorumlu bir kişi nezaretinde yapılmalı ve yükün kötü durumuna karşı tedbir alınmalıdır.
- Yükler, çalışanların üzerinden geçirilmemelidir.
- Açık havada çalışan vinçlerin kabinleri kapalı olacak ve bunların operatöre en geniş görüş alanını sağlayacak şekilde yukarı kaldırılabilen sürgülü pencereleri bulunacak ve soğuk havalarda uygun şekilde ısıtılacaktır.
- Hareket halindeki vinç kabinleri içinde veya vinç arabaları üzerinde, yalnız görevli kimseler bulunacak ve vinç operatörleri, hiç bir kimsenin yük üzerine binmesine veya boş halat veya kancalara asılmasına izin vermeyecektir.
- Yük kaldırma işlerinde, görüş alanı içinde çalışılmalıdır. Görüş alanı dışında çalışılıyorsa, işaretçiden yararlanılmalıdır
- Operatör ve işaretçiler tarafından, kullanılan işaret ve sinyallerin anlamları bilinmelidir.
- Araca hareket halinde iken, inip binilmemelidir
- Araç temiz tutulmalı, yağlı, gresli, çamurlu ve buzlu olmamalıdır.
- Yakıt doldurulurken, statik elektriğe ve ateşe dikkat edilmelidir.
- Yüksek gerilim hatları yakınında çalışan vinçlerin, gerilim hatlarına yaklaşma mesafesi en fazla 3048 cm. olmalıdır. Bu çalışmalarda; enerji kesilmeli ve hat topraklanmalıdır. İşaretçi görevlendirilmelidir. Eğer makine elektriğe temas ederse; Makine ters yönde hareket ettirilerek temas kesilmelidir
- Saha içinde gereksiz kişiler bulundurulmamalıdır.
- Yük bağlantıları sağlam olmalı, sapanlar ve kancalar uygun olmalı, ani kalkış ve duruşlardan sakınılmalıdır.
- Yükün veya başka bir şeyin, boma çarpmamasına dikkat edilmelidir. Yük halatı ve bom yüksekliği, mümkün olabildiğince kısa tutulmalıdır.
- Araç platformunun sağlam şekilde zemine oturması sağlanmalıdır.
- Yükleme işlemi, kamyonun önünden yapılmamalıdır.
- Yüklü vaziyette araç hareket etmemelidir. Eğer aracın hareket etmesi gerekiyorsa:
- Yük, yere yakın olmalıdır.
- Zemin düz ve sağlam olmalıdır
- Yükün yana doğru sallanmaları önlenmelidir
- Bütün personel makineden uzaklaştırılmalıdır
- İki veya daha fazla vinç ile bir yük kaldırılmamalıdır
- 5 Ton veya daha fazla yük kaldıran raylı vinçlerde; 2 elektrikli fren veya 1 elektrikli ve 1 mekanik fren bulunmalıdır.
- İSG Kanunu’na göre 10 ton yük kaldıran vinçlerde; toplam 2 adet fren bulunmalıdır.
- Vinç ile yük, 25 – 30 cm. kaldırıldıktan sonra frenlerin kontrol edilmesi gerekir. Eğer normalin üzerinde bir yük kaldırılıyorsa; yük 3 – 5 cm. kaldırıldıktan sonra frenler test edilmelidir.
Bakım ve Onarımda Güvenlik
- Kaldırma makinaları, her çalışmaya başlamadan önce operatörleri tarafından kontrol edilecektir
- Kaldırma makinaları, periyodik olarak yılda bir kez yetkili teknik elemanlar tarafından kontrol ve deneylere tabi tutulacaktır.
- Vinç üzerine ve uygun yerlere, bakım ve onarım yapıldığına ilişkin uyarı levhaları konulmalıdır.
- Bakım ve onarım çalışmalarına başlanmadan önce bakımcı, operatör ve yetkililer arasında yazılı bir protokol yapılacaktır.,
- Kaldırma aracına bakım ve onarım yapan elemanlarda, özel olarak gerekli eğitimlere tabi tutularak belgelendirilecek ve bu konuda özlük dosyalarına bilgi konulacaktır.
- Vinç üzerinde herhangi bir onarıma başlanmadan önce, bütün kumanda sistemi stop durumuna getirilmeli ve iki şalter kapatılarak, bunlardan biri sıkıca kilitlenecektir.
- Herhangi bir yerde tamirat yapılacağı zaman basınç düşürülmelidir.
- Hidrolik basınç başlıklarını, tapalarını ve radyatör kapaklarını açarken dikkatli olunmalıdır.
- Akünün su seviyesi kontrol edilirken fener kullanılmalı, sigara ve açık ateşten sakınılmalıdır.
- Raylı vinçlerin bakım ve onarımı için uygun bir yer ayrılacak ve işlemler bu alanda yürütülecektir.
- İşyerinde bir bakım yönetim sistemi oluşturularak; kaldırma araçlarının bakım ve onarım kayıtları düzenli olarak işlenecek ve bu kayıtlar 10 yıl süre ile saklanmalıdır
Kaldırma ve İndirme Sistemi Ekipmanları ;
- Tamburlar
- Zincirler
- Kancalar
- Halatlar
- Sapanlar
Tamburlar
Tambur; kaldırma makinalarında halatın sarılıp boşalmasıyla yükü harekete geçiren düz veya yivli ekipmandır. Halatın, bu ekipmana düzgün sarılmasının önemi çok büyüktür. Bu nedenle halatların, tambur üzerine düzgün sarılmasını sağlayıp, halatların tambur kanalındaki yiv üzerine gelerek kesilmelerini önlemek için halat kılavuzları (sarıcıları) olmalıdır. Vinç tamburları, elektrik motoru ile veya dizel motorlu makine gücü ile döndürülürler.
Tambur flanşının genişliği, sarılan bir halatın çapının 2,5 katı olmalıdır. Tambur ve makara çapı, halat çapının 16 katından az olmayacaktır.
Vinçlerde; tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbirine orantılı olmalıdır. Aksi halde iyi bir sarım olmayacağı için halat ömrü kısalır ve sarma işi kötü yapılır.
Zincirler
Kaldırma makinalarında yüklerin kaldırılmasında halkalı veya levhalı zincirler kullanılır.
Levhalı zincirlere GALL zincirleri de denilir İki tip zincir de, özel olarak yapılarak sertleştirilmiştir. Kaldırma zincirleri, yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmiş bir güvenlik katsayısına sahip olmalıdır. Genel bir kural olarak bu katsayı 4 ’tür.
Zincirlerde Güvenlik Kuralları
- Zincirlerde, düğüm ve büklüm olmamalıdır.
- Kırılan bir kaldırma veya bağlama zinciri, telle bağlanmamalı veya civatalarla tutturulmamalıdır
- Sert ve köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası uygun yastıklarla beslenmelidir
- Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılmalı, bunların paslanması önlenmeli, ayrıca ezilmelere ve korozif maddelerin etkilerine karşı korunmalıdır
- Zincirler; kullanılacakları işin özelliğine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilirler.
- Zincirin baklalarında ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir
- Zincir baklalarındaki aşınma, bakla kalınlığının dörtte birini geçmişse zincir kullanılmamalıdır
- Bir zincirin sağlamlığı, en zayıf baklasının sağlamlığı kadardır. Bu nedenle zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır
- Baklalardaki boyuna uzama %5’ i geçmişse, zincir kullanılmamalıdır
Kancalar
Yük kaldırmada kullanılan kancalar, demir, dövme çelik veya benzeri malzemeden yapılırlar. Üzerlerine takılan yükün kancadan kurtulup düşmemesi için, kanca üzerlerinde güvenlik (emniyet) mandalı gibi uygun emniyet sistemleri bulunmalıdır.
Kancalardaki Güvenlik
- Elle çalıştırılan kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik katsayısı 3 olmalıdır.
- Mekanik olarak çalıştırılan kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik katsayısı 4 olmalıdır.
- En ağır yüklerde kullanılan kancaların güvenlik katsayısı 5 olmalıdır.
- Erimiş maden, yakıcı ve aşındırıcı maddeler gibi tehlikeli yükleri taşıyan kaldırma araçlarının kancalarının taşıma gücü, taşıyacakları yükün en az 5 katına eşit olmalıdır.
Halatlar
İp Kendir ya da Sentetik Örgülü Halatlar
İp halatlar; çelik halatlara oranla yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha azdır. Ancak; parçalı yüklerin kolay bağlanabilmesi ve çözülebilmesi açısından pratiklik sağlaması nedeniyle kullanım avantajları vardır.
İp Halatlarında Güvenlik
- İşe ve yüke uygun olmalıdır
- Her kullanımdan önce kontrol edilmelidir
- Islak ve gergin bekletilmemelidir
- Islak ip halatlar, kurutularak kullanılmalıdır
- Kirli ip halatlar, yıkanıp kurutulduktan sonra kullanılabilir
- İp halatlar, demir askılara asılmamalıdır
- Asit ve aşındırıcılardan korunmalıdır
- Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.
Çelik Halatlar
Çelik halatlar, genelde makaraya sarılı veya kangal şeklinde teslim edilmekte olup kullanım veya aktarma amacı ile halat açılması sırasında, tedbirlere uyulması gerekmektedir. Halat açılması sırasında meydana gelen aşırı halkalanmalar, daha sonraki işlemlerde “burulma veya gam oluşumu” gibi değişik yapılarda istenmeyen kalıcı hatalara neden olurlar. Gamlaşan halatların tamiri mümkün değildir ve bu durum halatların devre dışı kalmalarına neden olur. Bu tür kullanım hatalarından dolayı meydana gelen halat hasarlanmaları sonucunda, yüklerin kaldırılmaları esnasında ciddi problemler ortaya çıkabilir.
Çelik halatı, genel bir ifade ile “çalışan bir makina parçasıdır” şeklinde tanımlamak mümkündür. Bu tanımlamada temel elemanlar; Demetleri meydana getiren teller, bir öz etrafında helisel olarak sarılmış demetler ve halatın merkezinde, demetlere destek görevini yapan öz şeklinde ifade etmek mümkündür.
Teller, demetler ve özler değişik kompozisyonlarda (yapılarda) örülerek değişik halat çeşitleri meydana getirilir. Çelik halatlar; endüstride yük çekme, yük kaldırma ve kuvvet transmisyonları gibi işlerde kullanılır.
Çelik Halatların Avantajları;
- Aynı ağırlık ve çapta oldukları halde daha dayanıklı olması,
- Islak ve kuru halde dayanımının aynı kalması,
- Değişik iklim şartlarında uzunluğunun çok önemli oranda değişmemesi,
- Uzun ömürlü ve dayanıklı olmasıdır.
Çelik Halatlarda Güvenlik
- Çelik halat, yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olarak seçilmelidir.
- Keskin kenarlı yük köşelerinde özel tedbirler alınmalıdır.
- Belirli periyotlarla uygun gres yağı ile yağlanmalıdır.
- Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalıdır.
- Çelik halatlarda, uç kısımları dışında herhangi bir eklenti bağı olmamalıdır.
- Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması, kopması ve bağlantının gevşemesi gibi hallerde, halatın 1 – 3 metresi uygun şekilde kesilmeli ve halatın başları yeniden uygun şeklinde bağlanmalıdır.
- Bir çelik halat incelenirken aşağıdaki kontroller yapılmalıdır;
- Halat çapındaki incelme,
- İç ve dış tellerdeki aşınmalar,
- Halatların adımı,
- Tel ve demetlerdeki darbe izleri,
- Kazıma izleri,
- Korozyon,
- Kırılmış teller ve bunların kırılış şekilleridir
- Hareketli halatlarda, bir halat sarımında rastgele dağılmış 6 ve daha fazla kırık tel varsa veya 1 kordonda 3 ve daha fazla kırık tel varsa, Askı veya duran halatlarda, bir halat sarımında 3 veya daha fazla kırık tel varsa, Kordonlar arasındaki çubuklarda herhangi bir kırık belirtisi varsa halatlar değiştirilmelidir.
- Bir halatın çapı; 19 mm’ ye kadar çaplı halatlarda 1 mm., 22 – 28 mm arasında çaplı halatlarda 1,5 mm., 32 – 38 mm arasında çaplı halatlarda 2 mm. incelme meydana gelmişse halatlar değiştirilmelidir.
Sapanlar
- Kaldırma makinası sapanlarının üzerinde etiketleri bulunacak, düzenli olarak kontrolleri yapılacak, kontrol kayıtları tutulacak ve uygun şartlarda saklanması sağlanacaktır
- Bir sapanı oluşturan ve sapanla birlikte kullanılan bütün metalik aksamlar, yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmiş bir çalışma katsayısına sahip olmalıdır. Genel bir kural olarak sapanların metalik aksamlarındaki bu katsayı 4 ‘tür.
- Dokuma halat veya sapanların çalışma katsayısı malzemeye, imalat yöntemine, ölçülerine ve kullanımına bağlıdır. Bu katsayı yeterli bir güvenlik düzeyi sağlayacak şekilde seçilmelidir. Genel bir kural olarak bu katsayı, kullanılan malzemelerin çok iyi kalitede olması ve imalat yönteminin amacına uygun olması koşuluyla 7‘ ye eşittir.
- Sapanlarda; kalın dokunma yapıldığı malzeme üzerine bilgilerin işaretlendiği etiketin rengi; Poliomid (YEŞİL), Polyster ( MAVİ), Polipropilon (KAHVERENGİ) olmalıdır.
- Dokuma halat ve sapanlarda, herhangi bir düğüm, uçsuz sapanlar hariç olmak üzere sapan uçlarındakiler dışında ek bağlar veya bağlantılar olmamalıdır.
- Eşit kollu sapanlarla uygun şekilde taşınamayacak yükler için, kolları eşit boyda olmayan sapanlar kullanılacaktır. Birden fazla kollu sapanlar kullanıldığında, sapan kollarının başları, aynı halkaya bağlanacak ve sapan kolları uygun açıklıkta olacaktır.
Yük Kaldırma Yeterlilik Deneyleri
Statik Yük Denetleri
Kaldırma makinaları ve kaldırma ekipmanları, statik deneylerde aşırı yüke, kalıcı bir şekil bozukluğu veya yapısal bir kusur meydana gelmeksizin dayanacak şekilde tasarlanmalı ve imal edilmelidir. Genel bir kural olarak vinçlerin periyodik kontrollerinde yapılacak olan statik deney yükü, beyan edilen yükün en az 1,25 katı alınmalıdır
Statik deneyde; kademeli olarak artırılan deney yükü yerden 10 – 20 cm. kaldırılarak kullanım kataloglarında daha fazla bir süre belirtilmediği takdirde 10 dakikadan az olmamak şartı ile deney için gerekecek süre kadar asılı tutulmalıdır. Deney sonucunda vinçte hiçbir çatlak, kalıcı biçim değişikliği, boya kalkması, vincin çalışma emniyetini etkileyecek bir durum ve bağlantılarında gevşeme veya hasar görülmemelidir.
Dinamik Yük Deneyleri
Kaldırma makinası elemanlarının ve frenlerinin emniyetli olup olmadığının tespiti amacı ile yapılan deneylerdir.
Dinamik Deney Yükü: Kaldırma Kapasitesi x 1,1 ‘dir.
Bu deney, vincin her hareketi için ana elemanlarına en fazla yük geldiği konumlarda uygulanır. Deneyler vincin hareketlerinin tüm sınırları boyunca defalarca tekrar edilmelidir. Deneyler makinenin enerjisinin kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en az 60 dakika boyunca kontrol edilmelidir.
Deney sonucunda vinç mekanizmalarının ve frenlerinin emniyetle işlediği görülmelidir. Deney sonunda yine fiziki muayene yapılır.
Kararlılık Deneyleri
Kaldırma aracının kararlılığını test etmek amacıyla yapılan deneylerdir. Vincin, statik kanca deney yüküyle devrilmeyeceğinin kontrolü için yapılır
Kararlılık deney yükü: Kaldırma kapasitesi x 1.25 ‘tir
Kararlılık deneyleri belirlenmiş çalışma alanında ve kararlılığın en az olduğu zamanlarda yapılır. Deneyler esnasında maruziyet alanında kimse bulunmamalıdır. Deneyler makinenin enerjisinin kesilmesi durumunda da bütün hareketlerini kapsamalı ve en az 60 dakika boyunca kontrol edilmelidir. Deney sonunda yine fiziki muayene yapılır.
Forklift
Bu iş makinesi ile malzemelerin yüklenmesi, boşaltılması, istiflenmesi ve taşınması gibi işlemler yapılmaktadır. Çok geniş kullanım yerleri vardır. Örnek olarak; işletmelerin depolama, gümrük alanları, yedek parça ve malzeme ambarları gibi yerlerdeki çeşitli işlemleri ekonomik olarak ve kısa sürede yapan iş makineleridir.
Forkliftlerle çalışmalarda iş güenliği için gerekli dokümanlara BURADAN ulaşabilirsiniz.
Asansörler
Belirli seviyelerde hizmet veren, esnek olmayan ve yatay düzlemle 15°’den fazla bir açı oluşturan kılavuzlar boyunca hareket eden bir taşıyıcıya sahip olan ve insanların ve yüklerin taşınmasına yönelik olarak görev yapan bir tertibattır.
24.06.2018 Tarihli, 29396 sayılı Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği gereğince; Asansörün hizmete alınmasını müteakip 2 yıl sonra, devamında yılda en az 1 kez olmak üzere kontrollerinin yapılması gerekmektedir.
Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği’nin amacı, insanların ve/veya yüklerin taşınmasında kullanılan asansörlerin hizmete alındıktan sonra çevrenin, insanların ve canlıların sağlık ve güvenliğini tehdit etmeyecek şekilde kullanımlarını sağlamak üzere; işletilmesi, bakımı ve yıllık kontrolleri için uyulması gereken kuralları belirlemektir.
Asansörlerde Kırmızı Etiket
Yapılan test ve denetimler sonrasında, can ve mal güvenliği için yüksek risk taşıyan ve en kısa sürede giderilmesi gereken uygunsuzlukların tespit edildiği asansörlere iliştirilen etikettir. Kırmızı renkli bilgi etiketi iliştirilmiş olan asansör, tespit edilen uygunsuzluklar giderilinceye kadar kullanım dışı bırakılması amacıyla ilgili bağlı bulunulan belediyeye bildirilir ve asansör mühürlenerek kullanıma kapatılır.
Asansörlerde Sarı Etiket
Yapılan test ve denetimler sonrasında, can ve mal güvenliği için kabul edilebilir seviyede risk oluşturan asansörlere iliştirilen etikettir.
Sarı renkli bilgi etiketi iliştirilmiş olan asansörde mevcut uygunsuzlukların giderilip giderilmediğine dair kontroller, söz konusu kontrolü takip eden bir sonraki periyodik kontrol/muayene içinde A tipi muayene kuruluşu tarafından yapılır.
Mevcut uygunsuzlukların giderilmediğinin tespit edilmesi durumunda ise asansöre kırmızı renkli bilgi etiketi iliştirilir.
Asansörlerde Yeşil Etiket
Yapılan test ve denetimler sonrasında, can ve mal güvenliği için hiçbir risk taşımayan asansörlere iliştirilen etikettir.
Asansörlerde Alınacak Güvenlik Önlemleri
- İş yerlerinde kullanılacak insan ve yük asansörlerinin, yürürlükteki mevzuatın ve tekniğin öngördüğü şekilde imal ve inşa edilerek kurulması ve bakımlarının yapılması şarttır.
- Asansör boşluğundan, asansörün çalışmasına özgü tesis ve tertibattan başka hiç bir şekilde halat, tel ve boru gibi malzemeler veya tesis geçirilmeyecektir.
- Asansör makine dairesi veya boşlukları, geçit olarak kullanılmayacak ve buralara hiç bir şey depo edilmeyecektir. Bu yerlere girilmesini sağlayacak kapılar, her zaman kilitli bulundurulacak ve ancak sorumlu elemanlar tarafından açılacaktır.
- Yük asansörlerinde, insan taşınmaması esastır. Bu yasağı belirten levhalar, her kat kapısına ve kabin içine, görülür bir şekilde konulacaktır. Ancak, işin gereği olarak insan taşınması halinde, insan asansörlerindeki güvenlik koşulları, bu asansörlerde de bulunacaktır.
- Bütün asansör kabinlerinde, taşıyabilecekleri en çok yükü açıkça gösteren levhalar bulundurulacaktır.
- Kat kontağı bulunmayan yük asansörlerinde, asansörcü bulundurulacaktır.
- Bina dışında kurulan yük asansörlerinin çerçevesi, tabandan en az 3 metre kadar sağlam bir şekilde örtülecek ve ayrıca kapıların bulunduğu cephenin yüksekliği boyunca tamamen kapatılacaktır.
- Parlayıcı ve patlayıcı maddelerin bulunduğu yerlerde, kıvılcım tehlikesine karşı, asansörlerin kabin kızakları ile kapıların çarpan kısımları, ağaç veya kıvılcım çıkarmayan metal veya alaşımlarından yapılmış olacaktır.
Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.
Kaynak;
Neden İş Güvenliği İSG Komitesi
1Yorum