Çalışanların yaşam hakkını gözetecek, iş kazaları ve meslek hastalıklarını önleyecek isg kültürü için hazırlanan İSG Uzmanları Sınava Hazırlık – 2 Bölüm. NİG bünyesindeki İSG Profesyonellerinin özverili çalışmalarıyla hazırlanan 2022 mevzuatlarına bire bir uyan, ayrıca çeşitli kaynaklardan derleyerek hazırlamış olduğumuz çalışmalara, bilgi ve dokümanlara, buradan ulaşabilirsiniz.
Umarız, İş Güvenliği Uzmanlığı adayları ve sınıf yükseltmek isteyen İSG profesyonelleri için faydalı olur.
İSG müfredatına uygun çalışmalara ve binlerce soru çözümlerine, rehber ve dokümanlara artık Online İSG’den ulaşabilirsiniz.
İSG Uzmanları Sınava Hazırlık – 2 Bölüm
Meslek Hastalıkları
Meslek hastalıkları yasal ve bildirimi zorunlu hastalıklardır. Son yıllarda en sık görülen meslek hastalığı Silikoz ve Silikotuberküloz hastalığıdır.
En sık görülen yaş grubu : 40-50 yaş grubudur.
Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması ;
Gruplar | Alt Grup ve Hastalıklar |
A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları | 25 alt grupta 67 hastalık |
B Grubu: Mesleki cilt hastalıkları | 2 alt grupta Deri Kanseri & Kanser dışı deri hastalıkları |
C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları | 6 alt grupta 9 hastalık |
D Grubu: Mesleki Bulaşıcı Hastalıkları | 4 alt grupta 30 hastalık |
E Grubu: Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları | 7 alt grupta 12 hastalık |
Mesleki Kanserler
Grup 1. Kesin kanser yapan maddeler
Grup 2. A. Muhtemel Kanserojen maddeler B. Şüpheli Kanserojen maddeler
Grup 3. Hayvanlarda kanserojen
Grup 4. Muhtemelen kanserojen olmayan maddeler
Bazı mesleklere özel hastalıklar
Bissinoz: Teksti işleri
Antrakozis: Kömür madenleri
Sideroz : Dokularda demir birikimi
Talkozis : Lastik sanayi
Meslek Hastalıkları Tanısı Konulması için Gerekenler
- Hastalıkla çalışmanın veya çalışma ortamının arasında zorunlu nedensellik bağı olması,
- Kişinin SGK’lı olması,
- Hastalığın;
- Meslek hastalığı listesinde yer alması,
- Kişinin ilgili hastalık maruziyet değerinin üstünde maruziyeti olması,
- Hastalığın yükümlülük süresi içinde çıkması,
- Meslek hastalığının yetkili hastanelerde hekim raporuyla belirlenmesi,
- Kurum Sağlık Kurulu tarafından onaylanması,
- Aynı şartlar altında deneysel olarak meydana getirilebilen hastalıklar olması
Ön Tanı Sonrası Meslek Hastalığının Bildirimi
Ön kanı koyulduğu takdirde 6331 sayılı İş sağlığı ve güvenliği kanuna göre işveren, bu durumu Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk etmekle yükümlüdür. (3 işgünü içerisinde)
Meslek Hastalığı Kesin Tanı Süreci
5510 sayılı kanuna göre Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına yakalanması;
- S.B meslek hastalıkları hastaneleri
- Eğitim ve araştırma Hastaneleri
- Devlet üniversite Hastaneleri
tarafından düzenlenecek sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmektedir.
Kesin Tanı Sonrası Meslek Hastalığının Bildirimi
Yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucuları meslek hastalığı tanısı koydukları vakaları en geç on gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirir.
Hangi Hastalıklar Meslek Hastalığıdır?
- Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı Meslek Hastalıkları Listesine göre tespit ve tayin edilir.
- Bir hastalığın Meslek Hastalığı sayılabilmesi için o hastalığın yükümlülük süresi içerisinde meydana gelmiş olması gerekmektedir.
- Yükümlülük Süresi; Sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçen en uzun süreyi ifade eder.
- Bazı durumlarda ise hastalığın meslek hastalığı olduğunun tespiti için kişinin o işte belirli bir süre hastalık yapıcı etkenlere maruz kalması gerekmektedir.
- Maruziyet Süresi; Sigorta mevzuatının bir hastalığı meslek hastalığı olarak kabul etmesi için gerekli olan asgari etkilenme süresini ifade eder.
Risk Değerlendirmeleri
Risk, belirli bir tehlikeli olayın meydana gelme olasılığı ile bu olayın sonuçlarının ortaya çıkardığı zarar, hasar veya yaralanmanın şiddetinin bileşimini ifade eder
Risk Değerlendirmesi Gereken Durumlar
İşyerinde, daha önce hiç risk değerlendirmesi yapılmamış olması ve çalışanların sağlık ve güvenliğini etkileyebilecek aşağıda belirtilen önemli değişikliklerin olması durumunda, risk değerlendirmesi yapılması gereklidir;
- Yeni bir makine veya ekipman alınması,
- Yeni tekniklerin geliştirilmesi,
- İş organizasyonunda veya iş akışında değişiklikler yapılması,
- Yeni hammadde ve/veya yarı mamul maddelerin üretim sürecine girmesi,
- Yeni bir mevzuatın yürürlüğe girmesi veya mevcut mevzuatta değişiklik yapılması,
- İş kazası veya meslek hastalığı meydana gelmesi,
- İş kazası veya meslek hastalığı ile sonuçlanmasa bile yangın, parlama veya patlama gibi işyerindeki iş sağlığı ve güvenliğini ciddi şekilde etkileyen olayların ortaya çıkması.
Risk Analiz Metotları
L Tipi Matris Analiz Metotu
L tipi matris sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu metot basit, tek başına risk analizi yapmak zorunda olan analistler için idealdir. Analistin birikimine göre metodun başarı oranı değişir. Bu metot, işletmelerde özellikle aciliyet gerektiren ve biran evvel önlem alınması gerekli olan tehlikelerin tespitinin yapılabilmesi için kullanılmalıdır.
Risk=Şiddet X İhtimal (1-6: Düşük risk/8-12: Orta risk/12-25: Yüksek risk)
X Tipi Matris Analizi
Tek başına bir analistin yapmasına uygun değildir. 5 yıllık geçmiş kaza araştırmasına ihtiyaç vardır. Tecrübeli bir takım lideri önderliğinde disiplinli bir takım çalışması gerektirir. Daha önce meydana gelmiş bir kazanın veya buna bağlı bir olayın tekrarlanma olasılığı da değerlendirilir. Değerlendirme sonucunda riskin giderilmesi için alınacak önlemlerin maliyet analizi de yapılarak, riskin maliyeti ile riski transfer etme imkânı var ise iki maliyet kıyaslanır.
Fine-Kinley Metodu
Bu metot ile olası risklerin sonuçları derecelendirilir. Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti değerlendirilir. Kullanımı kolay olan ve yaygın olarak kullanılan metottur. İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkân sağlar. Risk değeri yüksekliğine göre alınacak önlemlerin aciliyeti belirlenir ve risk düzeyine göre önem sıralaması yapılır.
Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA)
En yaygın biçimde kullanılan metotlardan biridir. Metodun temeli; herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp; bunlardaki kısımlar, aletler, bileşenlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hem de bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.
FMEA Çeşitleri:
1- Sistem FMEA
2- Tasarım FMEA
3- Proses FMEA
4- Servis FMEA
Ön Tehlike Analizi (PHA)
Amacı, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli parçalarını tespit ederek değer biçmek ve tespit edilen her bir potansiyel tehlike için az ya da çok kaza ihtimallerini belirlemektir. Ön tehlike analizi yapan bir analist, tehlikeli parçaları ve durumları gösteren kontrol listelerine güvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanılan teknolojiye ve ihtiyaca göre düzenlenir. Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Bu metot kapsamlı detaylar sağlamak maksadıyla dizayn edilmemiştir. Ön tehlike analizi, tesisin son tasarım aşamasında ya da daha detaylı çalışmalara model olarak kullanılabilecek olan hızla hazırlanabilen kalitatif bir risk değerlendirme analizidir. Her bir sakıncalı olay veya tehlike için mümkün olan düzeltmeler ve önleyici ölçümler ile formüle edilir. Bu analizden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz metotlarının uygulanmasının gerektiğini belirler.
Hata Ağacı Analizi (FTA)
Kantitatif bir teknik olarak hatayı alt bileşenlere ayırarak inceler. FTA’nın amacı, hataların mekanizmalarını; mekanik, fiziksel, kimyasal veya insan kaynaklı hataları tanımlamaktır. FTA muhtemel alt olayları mantıksal bir diyagramla şematize eder; güvenilirlik ve olasılık teoremleri ile birlikte kullanılır. Daha sonra bulunan kök nedenler FMEA tablosunda irdelenir.
Daha detaylı bilgi için İSG Uzmanı arkadaşım Evrim Uzun’un bu konuda hazırladığı çalışmaya BURADAN ulaşabilirsiniz.
Tehlike ve İşletebilme Analizi (HAZOP)
Kimya sektöründeki proseslerde ve kritik sistemlerde uygulanır. Kimya endüstrisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. Multidisipliner bir tim tarafından, kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. Çalışmaya katılanlara, belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.
Daha detaylı bilgi için İSG Uzmanı arkadaşım Kadir Bilen’in bu konuda hazırladığı çalışmaya BURADAN ulaşabilirsiniz.
Olay Ağacı Analizi (ETA)
Bir kazanın operatör hataları ve sistemdeki bozukluklar ile nereye ilerleyeceğini görmek için olay analizi metodu seçilir. Kantitatif bir analiz sistemidir. Lojik hesaplama sistemi kullanılır. Kaza öncesi ve kaza sonrası durumları gösterdiğinden sonuç analizinde kullanılan başlıca tekniktir. Diyagramın sol tarafı başlangıç olay ile bağlanır, sağ taraf işletmedeki hasar durumu ile bağlanır en üst ise sistemi tanımlar. Eğer sistem başarılı ise yol yukarı, başarısız ise aşağı doğru gider.
Neden-Sonuç Analizi
Bu teknik nükleer enerji santrallerinin risk analizinde kullanılmak üzere Danimarka RISO laboratuvarlarında yaratılmıştır. Diğer endüstrilerin sistemlerinin güvenlik düzeyinin belirlenmesi için de adapte edilebilir. Neden-Sonuç Analizi, Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizi’nin bir harmanıdır. Neden-Sonuç Analizi’nin amacı, olaylar arasındaki zinciri tanımlarken, istenilmeyen sonuçların nelerden meydana geldiğini belirlemektir. Detaylı bir neden-sonuç diyagramı, balık kılçığı şeklindedir, bu yüzden Balık Kılçığı Diyagramı olarak da adlandırılır. Diyagramı çizmek için gereken sebepler beyin fırtınası veya takım üyeleri tarafından önceden hazırlanmış basit kontrol çizelgeleri kullanılarak üretilir.
Olursa Ne Olur (What If)..?
Bu metot, fabrika ziyaretleri ve prosedürlerin gözden geçirmesi esnasında yararlıdır. Hali hazırda var olan kaçınılmaz potansiyel tehlikelerin tespit edilme oranını yükseltir. Bu metot işlemlerin herhangi bir aşamasında uygulanabilir ve daha az tecrübeli risk analistleri tarafından yürütülebilir. Genel soru olan “Olursa Ne Olur?” ile başlar ve sorulara verilen cevaplara dayanır. Aksaklıkların muhtemel sonuçları belirlenir ve sorumlu kişiler tarafından her bir durum için tavsiyeler tanımlanır. Sistemin olumsuz yanı ise risk analistinin dikkati yalnızca bir noktaya odaklanması ya da analistin tecrübesi o noktadaki tehlikeyi görmesine olanak vermemesidir.
Ön Tehlike Analizi (PHA)
Amacı, sistemin veya prosesin potansiyel tehlikeli parçalarını tespit ederek değer biçmek ve tespit edilen her bir potansiyel tehlike için az ya da çok kaza ihtimallerini belirlemektir. Ön tehlike analizi yapan bir analist, tehlikeli parçaları ve durumları gösteren kontrol listelerine güvenerek bu analizi yapar. Bu listeler kullanılan teknolojiye ve ihtiyaca göre düzenlenir. Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Bu metot kapsamlı detaylar sağlamak maksadıyla dizayn edilmemiştir. Ön tehlike analizi, tesisin son tasarım aşamasında ya da daha detaylı çalışmalara model olarak kullanılabilecek olan hızla hazırlanabilen kalitatif bir risk değerlendirme analizidir. Her bir sakıncalı olay veya tehlike için mümkün olan düzeltmeler ve önleyici ölçümler ile formüle edilir. Bu analizden çıkan sonuç, hangi tür tehlikelerin sıklıkla ortaya çıktığını ve hangi analiz metotlarının uygulanmasının gerektiğini belirler.
İş Güvenlik Analizi (JSA)
Kişi veya gruplar tarafından gerçekleştirilen iş görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bir işletme veya fabrikada işler ve görevler iyi tanımlanmışsa bu metodoloji uygundur. Analiz, bir iş görevinden kaynaklanan tehlikelerin doğasını direkt olarak irdeler.
İş Güvenlik Analizi dört aşamadan oluşur:
1-Yapı
2-Tehlikelerin tanımlanması
3- Risklere değer biçilmesi
4- Güvenlik ölçüsü analizi
Kaza Oluşum Teorileri
Tek Faktör Teorisi:
Bu teori, bir kazanın tek bir nedenin sonucu olarak ortaya çıktığını ileri süren görüşten doğar. Eğer bu tek neden tanınabilir ve ortadan kaldırılabilir ise kaza tekrar etmeyecektir. Bu teori genellikle tmele sağlık ve güvenlik eğitimi almış kişilerce kabul edilmemektedir.
Enerji Teorisi :
Bu teoriye göre (William Haddon tarafından ortaya atılmıştır) kazalar daha çok muhtemelen enerji transferinde ya da enerji transferi esnasında meydana gelir.
Bu enerji boşalmasının oranı önemlidir. Çünkü enerji boşalması ne kadar büyükse, hasar potansiyeli de o kadar büyüktür. Tehlikelerin tanınmasında bu kavram çok sınırlandırılmış ve bu haliyle tek etken teorisine benzemektedir. Tek faktör teorisinden farklı olarak enerji boşalması önemlidir.
İnsan Faktörleri Kuramı :
Bu teori kazaları, eninde sonunda insan hatasından kaynaklanan olaylar zincirine bağlar. Teori, insan hatasına yol açan üç önemli faktörü içerir: Aşırı yük, uygun olmayan tepki ve yerinde olmayan faaliyetler. Bu teorileride kaza sebepleri üç kategori altında sınıflandırılmıştır: Kaza-yakınlık teorileri, işçi kabiliyetine karşılık iş talebi teorileri ve psikososyal teoriler.
Kazaların insan hatalarından kaynaklanması bir çok faktöre dayanır. Kuşkusuz, kaza yapan işçinin eğitimsizliği, işe uygun olmayışı, uyumsuzluğu, eğitim ve bilgi eksikliği, tecrübesizliği, yorgunluğu, heyecanlı veya üzüntülü oluşu, dalgınlığı, dikkatsizliği, ilgisiliği, düzensizliği, meleke noksanlığı ve hastalıkları gibi nedenler, ya da işçinin her şeye karşın kurallara uymamış olmasıo da insan faktörüne bağlı temel sebepler arasındadır.
Kaza/Olay Kuramı:
Bu teori insan faktörleri teorisinin genişletilmiş bir halidir. Ek olarak; ergonomik yetersizlikleri, hata yapma kararı e sistem hataları gibi yeni elemanları ortaya çıkarır.
Sistem Kuramı:
Teori bir kazanın oluşabileceği herhangi bir durumu, üç parçadan oluşan bir sistem olarak görür: İNSAN, MAKİNA VE ÇEVRE…
Kombinasyon Kuramı:
Bir tek teorinin tek başına bütün hadiseleri açıklayamayacağını savunur. Teoriye göre kazaların gerçek sebebi iki veya daha fazla modelin kombinasyonu ile elde edilebilir.
Epidemiyoloji Kuramı:
Teori, çevre faktörleri ve hastalık arasındaki ilişkiyi belirleme ve çalıma için kullanılan modellerin, çevre faktörleri ile kazaları arasındaki sebepsel ilişkinin açıklanmasında da kullanılabileceğini savunur.
Çok Etken Teorisi:
Kaza bir çok etken ile birlikte değerlendirilerek analiz edilir. Bu teori ve analiz yöntemleri bir çok deneyimli sağlık ve güvenlik uzmanları tarafından da kabul edilip uygulanmaktadır. Kazalar çok etkenlidir, standart altı uygulamalar, standart altı şartların oluşması sonucu bir hatalar zinciri sonucu meydana gelir.
Domino Etkisi:
Bu teoride olaylarbeş domino taşının arka arkaya sıralanarak, birbirini düşürmesine benzetilerek açıklanmıştır. Her kaza beş tane temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Buna KAZA ZİNCİRİ de denir. Şartlardan biri gerçekleşmedikçe bir sonraki gerçekleşmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza meydana gelmez.
Kazaların oluşumunu;”İnsan kaynaklarındaki bazı olumsuz unsurların, güvensiz durum ve hareketlerle birlikte meydana geldiğinde, yaralanma e kayba sebep olduğu” çeklinde açıklayan Domino Teorisine, İş Güvenliği’nin verdiği cevap: “KAZANIN, YİNE BU OLUMSUZLUK VE EKSİKLERİ BÜNYESİNDE TAŞIYAN İNSAN TARAFINDAN ÖNLENEBİLECEĞİ şeklindedir.
İş Güvenliği Uzmanlığı Çıkmış Sorular
İş Güvenliği Uzmanları Sınava Hazırlık Testleri
Türkiye’de önde gelen sektörler arasında yer alan iş güvenliği bir çok insana yeni istihdam alanı yaratmaktadır. Kazancı diğer mesleklere oranla yüksek, ancak sorumluluğu fazla bir iş alanı olan ve iş güvenliği sektöründe yer alan İş Güvenliği Uzmanları, işyeri hekimleri ve diğer sağlık personelleri için hazırlanmış testlere aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.