Risk Değerlendirme Metotları olarak dünyada 150’den fazla farklı metot olduğu tahmin edilmektedir. Bu Risk Değerlendirme Metotları;
Risk Değerlendirme Metotları
İçindekiler
- 1 Risk Değerlendirme Metotları
- 1.1 Nitel Risk Değerlendirme Metotları
- 1.2 Karma Risk Değerlendirme Metotları
- 1.3 Fine – Kinney Metodu
- Nitel Risk Değerlendirme Metotları
- Nicel Risk Değerlendirme Metotları,
- Karma Risk Değerlendirme Metotları
olarak sınıflandırılabilir.
Bu risk değerlendirme metotlarından bazıları aşağıda verilmiştir.
Nitel Risk Değerlendirme Metotları
- Çheck-List
- What If
- Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)
- Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP)
Karma Risk Değerlendirme Metotları
- Matris
- Fine – Kinney
- Hata Ağacı Analizi (FTA)-(Tümdengelim)
- Kaza Sonuç Analizi (ETA)
Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda Nicel Risk Değerlendirme metodu olarak ta kullanılabilir.
Matris Metodu
Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer bir çok metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. II. Bölümde tüm detayları ile anlatıldığı için burada yeniden anlatılmamıştır.
Risk skoru R: İ x D formulü ile elde edilir.
İ = İhtimal
D= Sonucun derecesi veya şiddeti
Kontrol Listesi (Çek-list Metodu)
Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir.
- Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır.
- Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir.
- En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)
Örnek Çek-List Metodu
Uygun | Yetersiz | Yok | Kontrolü Yapılan Konu | Düşünceler |
Tehlikeli alan yeterince tanımlanmış-sınırlanmış mı? | ||||
Alana girişler kontrol altında mı? | ||||
Gerekli uyarı işaretleri var mı? Uyarı işaretleri doğru ve görülebilir mi? | ||||
Yangın tedbirleri prosedürlere uygun mu? Alanda çalışanlar uygun ve yeterli eğitimleri almışlar mı? | ||||
Kişisel koruyucular var mı? Uygun mu? | ||||
Acil durum planı var ve görülebilir mi? |
Fine – Kinney Metodu
- Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur
- İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar
Risk Değeri= İ x F x D olarak hesaplanır.
İ= İhtimal, (0,2-10 arası bir değer)
F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer)
D=Sonuçların Derecesi
Tablo 1- İhtimal Skalası
İhtimal: Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali
Değer | Kategori |
0,2 | Pratik Olarak İmkansız |
0,5 | Zayıf İhtimal |
1 | Oldukça Düşük İhtimal |
3 | Nadir Fakat Olabilir |
6 | Kuvvetle Muhtemel |
10 | Çok Kuvvetli İhtimal |
Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalası
Frekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı
Değer | Açıklama | Kategori |
0,5 | Çok Nadir | Yılda bir yada daha az |
1 | Oldukça Nadir | Yılda bir ya da birkaç kez |
2 | Nadir | Ayda bir ya da birkaç kez |
3 | Ara sıra | Hafta bir ya da birkaç kez |
6 | Sıklıkla | Günde bir ya da daha fazla |
10 | Sürekli | Sürekli ya da saatte birden fazla |
Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonuç Skalası
Derece: Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti
Değer | Açıklama | Kategori |
1 | Dikkate Alınmalı | Hafif-Zararsız veya Önemsiz |
3 | Önemli | Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, ilk yrd. |
7 | Ciddi | Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı |
15 | Çok Ciddi | Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki |
40 | Çok Kötü | Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevresel etki |
100 | Felaket | Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi |
Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem
Sıra | Risk Değeri | Karar | EYLEM |
1 | R<20 | Kabul edilebilir risk | Acil Tedbir gerekmeyebilir |
2 | 20<R< 70 | Kesin risk | Eylem planına alınmalı |
3 | 70 <R<200 | Önemli Risk | Dikkatle izlenmeli ve yıllık eylem planına alınarak giderilmeli |
4 | 200 <R< 400 | Yüksek Risk | Kısa vadeli eylem planına alınarak giderilmeli |
5 | R>400 | ÇOK YÜKSEK RİSK | Çalışmaya ara verilerek derhal tedbir alınmalı |
İşyeri Bölümü: | Değerlendiren: | Tarih: | |||||||
No | Tehlikeler | RİSK | RİSK DERECELENDİRMESİ | Aksiyonlar ve Ek Kontroller | Sorumlu | Süre | |||
İhtimal | Frekans | Etki | Risk Değeri | ||||||
ONAYLAYAN | |
Adı Soyadı : | |
İmza : | Tarih: |
Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (Failure Mode And Effects Analysis – FMEA)
- En yaygın kullanılan metotlardan biridir. Özellikle otomotiv sektöründe imalat sırasında ve sonrasında olası hataların tespit edilmesi amacıyla çok fazla kullanılan bir metottur. Genel manada Proplem çözme tekniklerinden biri olarak ta çok fazla kullanılmaktadır.
- Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.
FMEA Çeşitleri
- Sistem FMEA
- Tasarım FMEA
- Proses FMEA
- Servis FMEA
Sistem FMEA
AMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir.
HEDEFİ; Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.
Tasarım FMEA
AMACI: Bir makine veya ekipmanın tasarım aşamasında olası hatalarını ortadan kaldırmak ve daha tasarım aşamasında sistemin analiz edilerek üretime geçmeden hataların ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.
HEDEFİ: İmalatın ilk aşaması olan tasarım aşamasında ekipmanın kalitesini ve güvenilirliğini garanti etmektir.
Proses FMEA
AMACI; Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir.
HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.
Servis FMEA
AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir.
HEDEFİ; Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.
FMEA Metodunun Unsurları
FMEA’nın üç temel unsuru vardır ;
- İhtimal: İ Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası)
- Şiddet: Ş Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası)
- Tespit edilebilirlik: T Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tesbit edilebilme derecesini gösteren değer, (1-10 arası)
Sistem FMEA Şiddet Etki Sınıflaması
Etki | Şiddetin Etkisi | Derece |
Uyarısız Gelen Tehlike | Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata | 10 |
Uyarısız Gelen Tehlike | Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata | 9 |
Çok Yüksek | Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yaralanmalara,3.derece yanık,akut ölüm vb. etkiye sahip hata | 8 |
Yüksek | Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme,zehirlenme,3.derece yanık,akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata | 7 |
Orta | Sistemin performansını etkileyen,uzuv ve organ kaybı,ağır yaralanma,kanser vb. yol açan hata | 6 |
Düşük | Kırık ,kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık,beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata | 5 |
Çok Düşük | İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar,ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata | 4 |
Küçük | Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata | 3 |
Çok Küçük | Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata | 2 |
Yok | Etki yok | 1 |
Hata Olasılığı | HKS
Hata Kümülatif Sayısı |
Derece |
Çok Yüksek: Kaçınılmaz Hata | ½’den fazla | 10 |
1/3 | 9 | |
Yüksek: Tekrar Tekrar Hata | 1/8 | 8 |
1/20 | 7 | |
Orta: Ara sıra olan hata | 1/80 | 6 |
1/400 | 5 | |
1/2000 | 4 | |
Düşük: Nispeten az olan hata | 1/15000 | 3 |
1/150000 | 2 | |
Pek Az: Olası olmayan hata | 1/1500000 den küçük | 1 |
Tespit Edilebilirlik | Tespit Edilebilirlik Olasılığı | Derece |
Tespit edilemez | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği mümkün değil | 10 |
Çok az | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok uzak | 9 |
Az | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği uzak | 8 |
Çok düşük | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği düşük | 7 |
Düşük | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok düşük | 6 |
Orta | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta | 5 |
Yüksek ortalama | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek ortalama | 4 |
Yüksek | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek | 3 |
Çok yüksek | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok yüksek | 2 |
Hemen Hemen Kesin | Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği hemen hemen kesin | 1 |
Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x D x T
0-1000 arasında bir değer alabilir.
Risk Öncelik Değeri (RÖD)
Sıra | Risk Öncelik Değeri | Karar |
1 | 01 – 50 arası | Düşük Riskli |
2 | 50 – 100 arası | Orta Riskli |
3 | 100 – 200 arası | Yüksek Riskli |
4 | 200 – 1000 arası | Çok Yüksek Riskli |
Örnek FMEA
Sistem Parça | Hata Türü | Hatanın Sonucu | İ | Hatanın Nedeni | Ş | Kontrol Önlem | T | RÖD | Tavsiye edilen iyileştirme eylem | Sorumlu tamamlama tarihi | Hareket Tarihi | Yeni (İ) | Yeni (Ş) | Yeni (T) | Yeni RPN |
Pompa | Enerji Kaynağı Arızası | Pompa çalışmıyor | 9 | Jeneratör arızası | 5 | Jeneratör alınması | 2 | 90 | Jeneratör mazot tankının doluluk takibinin yapılması için prosedür hzr. | Teknik Emn. Md. 10.02.2018 | 02.02.2018 | 2 | 2 | 1 | 4 |
Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis – FTA)
Hata ağacı, tanımlanmış istenmeyen olay veya durumun nedenlerinin mantıksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir. Sonuç olayın örneği patlama, teçhizatın arızalanması, zehirli gaz çıkışı ve üretime ara verilmesi olabilir.
Hata ağacı analizi (FTA) belki de en iyi bilinen güvenlik analizi yöntemidir. 1960lardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Fonksiyonel hatanın ciddi sonuçlara neden olabileceği ve aynı zamanda önemli miktarda kaynağın tehlike analizi için ayrılabildiği karmaşık teknik sistemler için büyük önemi vardır. Metot oldukça zordur ve genel olarak uzmanlar tarafından kullanılır. Metot üzerine geniş literatür mevcuttur.
Sitemizde değerli iş güvenliği uzmanı arkadaşımın hazırladığı HATA AĞACI ANALİZİ için geniş çaplı araştırmasını incelemenizi öneririm.
Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi (HAZOP – Hazard And Operability Studies)
Sistemler arasında en çok tercih ettiğimiz risk değerlendirme yöntemidir. İSG uzmanı Kadir hocam bu konuda bir çok makalesini sitemizde paylaştı. O nedenle bu konuda fazla bir şey söylemek istemiyoruz. Ancak İSG uzmanı arkadaşlarımızın HAZOP sistemini anlamasını ve uygulanmasını şiddetle tavsiye ediyorum. Yazıya BURADAN ulaşabilirsiniz.
Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.
1Yorum