Neden İş Güvenliği Logo
İş Sağlığı ve Güvenliği

Risk Değerlendirme Metotları

Risk Değerlendirme Metotları
Tamircin Burada

Risk Değerlendirme Metotları olarak dünyada 150’den fazla farklı metot olduğu tahmin edilmektedir. Bu Risk Değerlendirme Metotları;

Risk Değerlendirme Metotları

  • Nitel Risk Değerlendirme Metotları
  • Nicel Risk Değerlendirme Metotları,
  • Karma Risk Değerlendirme Metotları

olarak sınıflandırılabilir.

Bu risk değerlendirme metotlarından bazıları aşağıda verilmiştir.

Nitel Risk Değerlendirme Metotları

  • Çheck-List
  • What If
  • Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)
  • Tehlike ve Çalışılabilirlik Analizi (HAZOP)

Karma Risk Değerlendirme Metotları

  • Matris
  • Fine – Kinney
  • Hata Ağacı Analizi (FTA)-(Tümdengelim)
  • Kaza Sonuç Analizi (ETA)

Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda Nicel Risk Değerlendirme metodu olarak ta kullanılabilir.

Matris Metodu

Kullanımı kolay ve uygulaması en yayın metotlardan birisidir. Bu metot diğer bir çok metodun temelini teşkil eder. Karma bir Risk Değerlendirme metodudur. II. Bölümde tüm detayları ile anlatıldığı için burada yeniden anlatılmamıştır.

Risk skoru R: İ x D formulü ile elde edilir.
İ = İhtimal
D= Sonucun derecesi veya şiddeti

Kontrol Listesi (Çek-list Metodu)

Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir.

  • Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır.
  • Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir.
  • En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)

Örnek Çek-List Metodu

Uygun Yetersiz Yok Kontrolü Yapılan Konu Düşünceler
Tehlikeli alan yeterince tanımlanmış-sınırlanmış mı?
Alana girişler kontrol altında mı?
Gerekli uyarı işaretleri var mı? Uyarı işaretleri doğru ve görülebilir mi?
Yangın tedbirleri prosedürlere uygun mu? Alanda çalışanlar uygun ve yeterli eğitimleri almışlar mı?
Kişisel koruyucular var mı? Uygun mu?
Acil durum planı var ve görülebilir mi?

 

Fine – Kinney Metodu

  • Kullanımı kolay, yaygın olarak kullanılan bir metottur
  • İşyeri istatistiklerinin kullanımına imkan sağlar

 

Risk Değeri= İ x F x D olarak hesaplanır.
İ= İhtimal, (0,2-10 arası bir değer)

F=Frekans, (0,5-10 arası bir değer)
D=Sonuçların Derecesi

Tablo 1- İhtimal Skalası
İhtimal: Zarar ya da hasarın zaman içinde gerçekleşme ihtimali

Değer Kategori
0,2 Pratik Olarak İmkansız
0,5 Zayıf İhtimal
1 Oldukça Düşük İhtimal
3 Nadir Fakat Olabilir
6 Kuvvetle Muhtemel
10 Çok Kuvvetli İhtimal

 

Tablo: 2 Frekans (Maruziyet) Skalası
Frekans: Tehlikeye maruz kalma sıklığı

Değer Açıklama Kategori
0,5 Çok Nadir Yılda bir yada daha az
1 Oldukça Nadir Yılda bir ya da birkaç kez
2 Nadir Ayda bir ya da birkaç kez
3 Ara sıra Hafta bir ya da birkaç kez
6 Sıklıkla Günde bir ya da daha fazla
10 Sürekli Sürekli ya da saatte birden fazla

 

Tablo: 3 Etki/Zarar-Sonuç Skalası
Derece: Tehlikenin gerçekleşmesi halinde insan, işyeri ve çevre üzerinde oluşturacağı zarar ya da hasarın şiddeti

Değer Açıklama Kategori
1 Dikkate Alınmalı Hafif-Zararsız veya Önemsiz
3 Önemli Minör-Düşük iş kaybı, küçük hasar, ilk yrd.
7 Ciddi Majör-Önemli Zarar, Dış tedavi, işgünü kaybı
15 Çok Ciddi Sakatlık, uzuv kaybı, çevresel etki
40 Çok Kötü Ölüm, Tam maluliyet, Ağır çevresel etki
100 Felaket Birden çok ölüm, önemli çevre felaketi

 

Risk Düzeyine Göre Karar ve Eylem

Sıra Risk Değeri Karar EYLEM
1 R<20 Kabul edilebilir risk Acil Tedbir gerekmeyebilir
2 20<R< 70 Kesin risk Eylem planına alınmalı
3 70 <R<200 Önemli Risk Dikkatle izlenmeli ve yıllık eylem planına alınarak giderilmeli
4 200 <R< 400 Yüksek Risk Kısa vadeli eylem planına alınarak giderilmeli
5 R>400 ÇOK YÜKSEK RİSK Çalışmaya ara verilerek derhal tedbir alınmalı

 

İşyeri Bölümü: Değerlendiren: Tarih:
No Tehlikeler RİSK RİSK DERECELENDİRMESİ Aksiyonlar ve Ek Kontroller Sorumlu Süre
İhtimal Frekans Etki Risk Değeri

 

ONAYLAYAN
Adı Soyadı :
İmza : Tarih:

 

Olası Hata Türleri ve Etki Analizi (Failure Mode And Effects Analysis – FMEA)

  • En yaygın kullanılan metotlardan biridir. Özellikle otomotiv sektöründe imalat sırasında ve sonrasında olası hataların tespit edilmesi amacıyla çok fazla kullanılan bir metottur. Genel manada Proplem çözme tekniklerinden biri olarak ta çok fazla kullanılmaktadır.
  • Herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve ortaya çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.

FMEA Çeşitleri

  • Sistem FMEA
  • Tasarım FMEA
  • Proses FMEA
  • Servis FMEA
Sistem FMEA

AMACI; Sistem ve alt sistemleri analiz ederek, sistemin eksiklerinden doğan sistem fonksiyonları arasındaki potansiyel hata türlerini belirlemektir.
HEDEFİ; Sistemin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

Tasarım FMEA

AMACI: Bir makine veya ekipmanın tasarım aşamasında olası hatalarını ortadan kaldırmak ve daha tasarım aşamasında sistemin analiz edilerek üretime geçmeden hataların ortadan kaldırılmasını sağlamaktır.
HEDEFİ: İmalatın ilk aşaması olan tasarım aşamasında ekipmanın kalitesini ve güvenilirliğini garanti etmektir.

Proses FMEA

AMACI; Üretim veya montaj prosesindeki eksiklerden doğabilecek hata türlerini ortadan kaldırmak ve üretim ve montaj prosesini analiz etmektir.
HEDEFİ; Prosesin kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

Servis FMEA

AMACI; Organizasyondaki aksaklıkların analiz edilmesidir.
HEDEFİ; Organizasyonun kalitesini, güvenirliğini ve korunabilirliğini artırmaktır.

FMEA Metodunun Unsurları

FMEA’nın üç temel unsuru vardır ;

  • İhtimal: İ Hatanın zaman içinde gerçekleşme sıklığını gösteren değer, (1-10 arası)
  • Şiddet: Ş Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesini gösteren değer, (1-10 arası)
  • Tespit edilebilirlik: T Hatanın istenmeyen sonuçlara sebep olmadan tesbit edilebilme derecesini gösteren değer, (1-10 arası)

Sistem FMEA Şiddet Etki Sınıflaması

Etki Şiddetin Etkisi Derece
Uyarısız Gelen Tehlike Felakete yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 10
Uyarısız Gelen Tehlike Yüksek hasara ve toplu ölümlere yol açabilecek etkiye sahip ve uyarısız gelen potansiyel hata 9
Çok Yüksek Sistemin tamamen hasar görmesini sağlayan yıkıcı etkiye sahip ağır yaralanmalara,3.derece yanık,akut ölüm vb. etkiye sahip hata 8
Yüksek Ekipmanı tamamen hasar görmesine sebep olan ve ölüme,zehirlenme,3.derece yanık,akut ölümcül hastalık vb. etkiye sahip hata 7
Orta Sistemin performansını etkileyen,uzuv ve organ kaybı,ağır yaralanma,kanser vb. yol açan hata 6
Düşük Kırık ,kalıcı küçük iş görmemezlik,2.derece yanık,beyin sarsıntısı vb. etkiye sahip hata 5
Çok Düşük İncinme, küçük kesik ve sıyrıklar,ezilmeler vb. hafif yaralanmalar ile kısa süreli rahatsızlıklara neden olan hata 4
Küçük Sistemin çalışmasını yavaşlatan hata 3
Çok Küçük Sistemin çalışmasında kargaşaya yol açan hata 2
Yok Etki yok 1

 

Hata Olasılığı HKS

Hata Kümülatif Sayısı

Derece
Çok Yüksek: Kaçınılmaz Hata ½’den fazla 10
1/3 9
Yüksek: Tekrar Tekrar Hata 1/8 8
1/20 7
Orta: Ara sıra olan hata 1/80 6
1/400 5
1/2000 4
Düşük: Nispeten az olan hata 1/15000 3
1/150000 2
Pek Az: Olası olmayan hata 1/1500000 den küçük 1

 

 

Tespit Edilebilirlik Tespit Edilebilirlik Olasılığı Derece
Tespit edilemez Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği mümkün değil 10
Çok az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok uzak 9
Az Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği uzak 8
Çok düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği düşük 7
Düşük Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok düşük 6
Orta Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği orta 5
Yüksek ortalama Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek ortalama 4
Yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği yüksek 3
Çok yüksek Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği çok yüksek 2
Hemen Hemen Kesin Potansiyel hatanın nedeninin ve takip eden hatanın keşfedilebilirliği hemen hemen kesin 1

Risk Öncelik Değeri (RÖD) R.Ö.D.= İ x D x T
0-1000 arasında bir değer alabilir.

 

Risk Öncelik Değeri (RÖD)

Sıra Risk Öncelik Değeri Karar
1 01 – 50 arası Düşük Riskli
2 50 – 100 arası Orta Riskli
3 100 – 200 arası Yüksek Riskli
4 200 – 1000 arası Çok Yüksek Riskli

 

Örnek FMEA

Sistem Parça Hata Türü Hatanın Sonucu İ Hatanın Nedeni Ş Kontrol Önlem T RÖD Tavsiye edilen iyileştirme eylem Sorumlu tamamlama tarihi Hareket Tarihi Yeni (İ) Yeni (Ş) Yeni (T) Yeni RPN
Pompa Enerji Kaynağı Arızası Pompa çalışmıyor 9 Jeneratör arızası 5 Jeneratör alınması 2 90 Jeneratör mazot tankının doluluk takibinin yapılması için prosedür hzr. Teknik Emn. Md. 10.02.2018 02.02.2018 2 2 1 4

 

Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis – FTA)

Hata ağacı, tanımlanmış istenmeyen olay veya durumun nedenlerinin mantıksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir. Sonuç olayın örneği patlama, teçhizatın arızalanması, zehirli gaz çıkışı ve üretime ara verilmesi olabilir.

Hata ağacı analizi (FTA) belki de en iyi bilinen güvenlik analizi yöntemidir. 1960lardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Fonksiyonel hatanın ciddi sonuçlara neden olabileceği ve aynı zamanda önemli miktarda kaynağın tehlike analizi için ayrılabildiği karmaşık teknik sistemler için büyük önemi vardır. Metot oldukça zordur ve genel olarak uzmanlar tarafından kullanılır. Metot üzerine geniş literatür mevcuttur.

Sitemizde değerli iş güvenliği uzmanı arkadaşımın hazırladığı HATA AĞACI ANALİZİ için geniş çaplı araştırmasını incelemenizi öneririm.

 

Tehlike ve Çalışabilirlik Analizi (HAZOP – Hazard And Operability Studies)

Sistemler arasında en çok tercih ettiğimiz risk değerlendirme yöntemidir.  İSG uzmanı Kadir hocam bu konuda bir çok makalesini sitemizde paylaştı. O nedenle bu konuda fazla bir şey söylemek istemiyoruz. Ancak İSG uzmanı arkadaşlarımızın HAZOP  sistemini anlamasını ve  uygulanmasını  şiddetle tavsiye ediyorum. Yazıya BURADAN ulaşabilirsiniz.

 

Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.

OSGB Web Tasarımları

İlgili Yayınlar

1Yorum

  • Ogün Kaynar , Eylül 5, 2020 @ 10:03 pm

    Faydalı bilgilendirme için teşekkür ederiz.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Araç çubuğuna atla