İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı

İş Sağlığı ve Güvenliği Algısı

İş Sağlığı ve Güvenliği Algısını etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler çeşitli boyutlar altında sınıflandırılmıştır;

Güvenlik Kültürü

Güvenlik kültürü ilk kez kavram olarak yaşanan büyük kazalar ve felaketler sonucunda ortaya çıkmıştır. 1986 yılında Çernobil’de yaşanan nükleer kaza faciasından sonra 1987 yılında Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) tarafından hazırlanan raporda kullanılmıştır. Hazırlanan raporda yaşanan faciada kaza sebebi olarak güvenlik kültürü eksikliği belirtilmiştir.

Güvenlik kültürü Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) tarafından “kurumun sağlık ve güvenlik programlarının yeterliliğine, tarzına ve uygulamadaki ısrarına karar veren birey ve grupların değer, tutum, yetkinlik ve davranış görüntülerinin bir ürünü” olarak tanımlanmaktadır

Çernobil nükleer reaktörü kazası, King Cross yangını, Piper Alpha patlaması, Clapham Kavşağındaki tren kazası gibi büyük kazalar sonrası hazırlanan raporlarda güvenlik kültürüne vurgu yapılmıştır. Meydana gelen kazaların nedenlerine ilişkin hangi güvenlik kültürü unsurlarının eksik olduğu aşağıda yer almaktadır.

Güvenlik Kültürü ve Yaşanan Felaketler Arasındaki İlişki

Kişisel Koruyucu Donanımların Kullanılması

Kaynak: Safety Culture Guide

Güvenlik kültürü kavramına ilişkin literatürde pek çok tanım bulunmaktadır ve bu tanımlardan bazı şu şekildedir. Uttal davranışsal normları ortaya koyan kontrol sistemleri ve örgütün yapısı ile etkileşime giren paylaşılan değer ve inançlar olarak tanımlar. Turner yapmış olduğu tanıma göre, organizasyonda çalışanların maruz kaldığı tehlikelerin azaltılmasıyla ilgili tecrübeler, normlar, inançlar, roller ve tutumlar olarak tanımlanmaktadır. Reason ve Hobbs ise güvenlik kültürünü sosyal bilimler yazınında iki alt bölüme ayrılmıştır. Yazarlara göre ilki örgütte bulunan çalışanların güvenliğe ilişkin inanç, tutum ve çoğunlukla söylenmeyen değerlerdir. İkincisi ise örgütte çalışanların daha güvenli bir çalışma ortamı sağlayabilmek için uygulanan politikalar olduğunu belirten bir tanımdır

Güvenlik kültürü içinde bulunduğumuz toplumun kültüründen ve örgütün kültüründen etkilenerek meydana gelir. Amacı ise çalışanların işyerinde bulunan risklere ve tehlikelere karşın farkında olmalarını sağlamak ve sürekli olarak bunlara dikkat etmelerini sağlayan kurallar geliştirmektir

Neden Güvenlik Kültürü?

Güvenlik İklimi

Güvenlik iklimi ile de ilgili pek çok tanıma rastlamakla beraber, üzerinde fikir birliğine varılan en genel tanım ise iş ortamında çalışanların iş güvenliğine yönelik algısıdır

Güvenlik iklimi kavramına ilişkin alan yazında yer alan tanımlardan bazıları şu şekildedir. Güvenlik iklimi ile ilgili ilk tanımlama 1980’de Zohar tarafından yapılmıştır. Zohar’a göre güvenlik iklimi “çalışanların iş çevresi hakkında paylaşmış oldukları bütüncü algılarının bir özeti” olarak tanımlamıştır. Güvenlik iklimi “çalışanların işyerinde iş güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve işyerindeki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimlerinin tahminidir” .  Cox ve Flin güvenlik iklimi kavramını çalışanların tutum ve davranışlarını açıklayan güvenlik kültürü kavramının bir yansıması olarak ele almaktadır. Frank W. Guldenmund’a göre güvenlik iklimi çalışanların işletmedeki güvenliğe ilişkin bakış açısından, güvenlik kültürü de çalışanların iş çevresiyle olan ilişkilerinden meydana gelen daha genel bir tanımı ifade etmektedir

Kültür daha derindir, değişmesi çok değişik fonksiyonel alanlardan etkilenir ve daha uzun sürer; iklim ise hızlı değişir, liderlikten daha hızlı etkilenir. Bu açıdan bakıldığında güvenlik kültürü kavramı güvenlik ikliminden daha geniş ve kapsamlı ve değişmesi zaman alan bir süreçtir. İşletmelerde meydana gelen büyük kazalardan sonra kültürden ziyade iklimde önemli değişikliklere gidilir

Güvenlik iklimi ilk olarak 1980 yılında Zohar’ın İsrail’de üretim işinde çalışanların güvenli davranışını araştırması ile başlamıştır. Güvenlik iklimi örgüt ikliminin özel bir biçimi olarak tanımlanmakta ve örgütün değer, norm, inanç, prosedür ve uygulamalar hakkında paylaştıkları algılardır. Güvenlik iklimi kavramı çalışanların bireysel algılarını etkilediğinden dolayı önemlidir. Örgütler birden fazla amacı ve bu amaçlara ulaşma aracı olduğundan dolayı üst düzey yönetim müşteri hizmeti, ürün kalitesi ve çalışan güvenliği gibi konularında politika geliştirir. Bu nedenle güvenlik iklimi; güvenlik politikası, prosedür ve uygulamalarına yönelik paylaşılan algılarla ilişkili bir kavramdır

İş Sağlığı ve Güvenliği Algısını Etkileyen Faktörler

Güvenlik Kültürü Neden Önemlidir

Bir işyerinde iş sağlığı ve güvenliği algısını etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler çeşitli boyutlar altında sınıflandırılmıştır.

Güvenlik iklimi ile ilgili ilk çalışmayı yapan Zohar’a göre işyerinde güvenliği sağlamak için oluşturulan güvenlik programının başarısını etkileyen temel faktör yönetimin bağlılığıdır. Güvenlik iklimini oluşturan boyutlara bakıldığında ise hangi boyutlardan oluştuğuna dair fikir birliği bulunmamaktadır. Araştırmacıların yapılan çalışmalarda farklı boyutları ele aldığı görülmektedir

Zohar 1980 yılında İsrail’de yapmış olduğu çalışma sonucunda güvenlik iklimine ait ilk ölçümü gerçekleştirerek faktör analizi sonucunda aşağıda belirtilen boyutlara ulaşmıştır. Bunlar;

• Güvenlik eğitiminin önemi,
• Yönetimin güvenliğe karşı tutumu,
• Güvenli davranışın teşviki,
• İşyerindeki risk düzeyi,
• Çalışma hızının güvenliğe etkisi,
• Güvenlik temsilcisinin durumu,
• Güvenlik kurullarının durumu

Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliği Analizi

İş sağlığı ve güvenliği algısını etkileyen faktörler yedi boyutta ele alınmıştır. Bunlar:

• Güvenlik iletişimi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili işletme içi iletişim düzeyini tespit etmeye yöneliktir. İşletmemde iş sağlığı ve güvenliği konuları ile ilgili etkili bir iletişim vardır gibi ifadelerden oluşmaktadır.
• Güvenlik yönetimi: ‘İşletmede iş sağlığı ve güvenliği konusunda sürekli iyileştirme süreci mevcuttur’, ‘İşletmede iş sağlığı ve güvenliği konusunda verilen eğitimler yeterli değildir’. ‘Yönetim, iş kazalarını önlemek için yeterince çaba gösterir’ gibi ifadelerden oluşmaktadır. Genel olarak iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemini yerleştirmek için gerekli olan unsurlar yer almaktadır
• Bireysel sorumluluk: Bireylerin, kendileri ve başka çalışanların sağlık ve güvenliklerine karşı ne derece sorumluluk hissettikleri;
• Güvenlik standartları ve hedefleri: İşletmede iş sağlığı ve güvenliği konusunda geliştirilmiş başarı standartları mevcuttur gibi ifadelerden oluşan ölçek iş sağlığı ve algısı için önemli bir faktör olan güvenlik standartları ve hedeflerini tanımlar. Çalışanların sağlık ve güvenliğini korumaları için uyulması gereken kuralları içerir.
• Kişisel katılım: Çalışanların güvenlik prosedürlerine uyma davranışları ile güvenlikle ilgili çalışma koşullarının iyileştirilmesine katılımını ölçmektedir.
• Yönetimin bağlılığı: Yönetim pozitif iş sağlığı ve güvenliği algısının sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Üst yönetim sağlık ve güvenlik önlemlerini almada üzerine düşen sorumlulukları ifade etmektedir.
• Kadercilik: Çalışanların iş kazalarıyla ilgili kaderci inançlarını değerlendirmektedir. “Ne yaparsam yapayım kazaların gerçekleşmesini engelleyemem.’’ gibi ifadelerden oluşmaktadır.

İş kazaları ve meslek hastalıkları istatistiği 2019

Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazarlara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.

Kaynaklar;

Zohar, D. (2008) “Safety Climate and Beyond: A Multi-level Multiclimate Framework”, Safety Science, 46, 376-387.

Çelik, E. (2014) Güvenlik Kültürünün Güvenlik Performansına Etkisi: İş Tatmininin Aracılık Rolü,