Neden İş Güvenliği Logo
İş Sağlığı ve Güvenliği

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği

Yüksek gerilimli ortamlarda çalışmalar sırasında iş güvenliği sağlamak amacıyla 5 adımın sağlanması gerekmektedir. Bu 5 kural yüksek gerilim için geçerli olduğu gibi elektrik ile ilgili tüm çalışmalarda da geçerlidir.

Elektrik enerjisi günümüzde sanayileşmenin en önde gelen unsurlarından biri olmakla beraber ülkelerin gelişmişliğinin saptanmasında da önemli bir gösterge haline gelmiştir. Sanayileşmenin artması ile beraber elektrik enerjisine ihtiyacın doğrudan artması neticesinde ise elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı önemli hale gelmektedir.

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği

Gelişmiş ülkelerde enerji ihtiyacının artması gibi “iş sağlığı ve güvenliği” de yükselen bir diğer değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Sanayinin bütün dallarında önemi giderek artan iş güvenliği konusu, sistemlerin kurulması, işletilmesi, bakım ve onarımları sırasında alınması gereken önlemlerin geliştirilerek çalışanların ve işletmelerin korunması için yapılan çalışmaların artmasını da beraberinde getirmiştir.

Elektrik; farklı seviyelerde üretilmesi, iletilmesi, dağıtılması; evlerde, işyerlerinde birçok farklı alanda kullanılması nedeniyle her alana ve sektöre yönelik farklı tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. İş kazası bazında bakıldığında, diğer sektörlere kıyasla daha az iş kazası görülmektedir ancak ortalama %10’luk bir ölüm oranıyla yüksek bir ölüm oranına sahiptir.


Hangi işlerde günde azami 7,5 saat çalışma yapılır?


Elektrikle İlgili Genel Bilgilendirme

Elektrikle ilgili kazaların temel nedeni elektriğin sahip olduğu özelliklerle de ilişkilidir. Elektriğin görülemediği gibi bir sesi ve kokusu da bulunmamaktadır. Elektrik ile ilgili kazaların nedeni ekipmanlarla ve tesisle ilgili problemler olabildiği gibi kazaya uğrayan kişinin düzensiz davranışı ve kuralları ihlal etmesi olabilmektedir.

İnsan vücudu bir elektrik devresi ile etkileştiğinde devrenin bir parçası haline gelir. Elektrik ile temas durumunda elektriğin insan vücudu üzerinde bir giriş ve bir de çıkış noktası oluşur. Akımın giriş ve çıkış noktaları arasında akması kişinin ölümü ile sonuçlanabilir. Elektrik insan vücudunu etkilediği gibi aşırı akım veya kısa devre durumunda patlamalara neden olabilmekte, işyerinde bulunan diğer ekipmanları da olumsuz etkileyebilmektedir.

Elektriğin, özellikle yüksek gerilimin insan vücudu üzerinden akması sonucunda iç ve dış yanıklar oluşabilir, maruz kalınan elektriğin frekansından dolayı kalp atışları bozulabilir hatta kalp durabilir veya çarpmanın etkisiyle düşmeler neticesinde ikincil kazalar oluşabilir.

Yüksek gerilim her durumda insan vücudundan akarak zarar vermez, yüksek gerilim durumunda oluşabilecek arklar nedeniyle de yanıklar oluşabilir, gözler zarar görebilir ve patlayıcı atmosfer mevcut ise patlamalar sonucu ikincil yaralanmalar oluşabilir.

Elektrik çarpması ile ilgili faktörler

Elektriğin farklı parametreleri bulunmaktadır ve farklı değerlerdeki elektriğin çarpması farklı sonuçlar doğurabilmektedir. Bu parametreler:

  • Akım seviyesi
  • Temas süresi
  • Elektrik direnç
  • Temas gerilimi
  • Frekans
  • Kişinin tepki verme yeterliliği
  • Akımın vücutta izlediği yol

Neden İş Güvenliği?


Akımın değerine göre vücuda etkisi

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği 1

Elektriğin parametrelerinin yanı sıra kişinin elektrik çarpması sırasında sahip olduğu özellikleri de çarpmanın boyutunu etkilemektedir. Vücut direnci bu konuda önemli bir parametre olmakla beraber vücut direncini etkileyen parametreler şu şekildedir:

  • Deri dokusunun durumu
  • Temas basıncı
  • Temas süresi
  • Akım değeri
  • Akım gerilimi
  • Temas yüzeyi
  • Akım frekansı

Sağlık gözetimi kapsamında yükümlülükler nelerdir, muayeneler hangi periyotlar ile yapılmalıdır?


Vücut empedansının değeri ortamın kuru, ıslak veya tuzlu olmasına göre de değişebilmektedir. Aşağıdaki grafikte yüksek temas yüzeyi ve bir elden diğerine akım yolunun izlenmesi durumunda vücut direncindeki değişim görülmektedir.

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği 2
Temas gerilimi ve vücut direnci arasındaki ilişki
  1. Kuru koşullar
  2. Islak koşullar
  3. Islak ve tuzlu koşullar

Bir diğer parametre olan temas yüzeyine bağlı olarak vücut direncindeki değişim (kuru koşullarda) ise aşağıdaki grafikte gösterilmektedir:

Yüksek Gerilimli Ortamlarda İş Güvenliği 3

1: Temas yüzeyi: 8.200 mm2

2: Temas yüzeyi: 1.250 mm2

3: Temas yüzeyi: 100 mm2

4: Temas yüzeyi: 10 mm2

5: Temas yüzeyi: 1 mm2


İşverenin iş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri ile İlgili Yükümlülükleri Nelerdir?


Yüksek Gerilim İletimi

Elektrik direkleri

Direkler, gerilim altındaki iletkenleri, izolatörler üzerinde, yerden ve birbirinden belirli uzaklıkta havada tutmak için kullanılırlar. Güvenlik açısından dikkat edilmesi gereken husus direklerin topraklanmasıdır. İletim hattının tüm direkleri birbirinden bağımsız olarak kesinlikle topraklanır. Direk topraklaması direğin kenarından 0 – 30 m yarıçapındaki alan içinde, en küçük topraklama direncini sağlayacak yer ve yönde yapılır.

Hava hatlarında bir izolatörün elektriksel olarak delinmesi ya da izolatör direnci üzerinden direğe gerilim atlaması ile meydana gelen toprak akımı, direk temelinden ya da topraklama elektrotundan toprağa akar. Homojen olan toprakta, topraklama elektrotu civarında bu akım derinliğe doğru da olmak üzere bütün yönlerde yayılır.

Bir insanın topraklama yapılan bölgeye yürümesi durumunda toprakta bulunan gerilim nedeniyle insan vücudundan bir akım geçmesi söz konusudur. Bu durumda oluşan adım gerilimi toprak akımına, toprağın özgül direncine ve adım genişliğine bağlıdır. Topraklamanın bu tür etkilerinden kaçınmak için topraklama hesaplarının iyi yapılarak uygulanması gerekmektedir.

Transformatör Merkezleri

Transformatör merkezleri direk tipi, açık yer tipi ve bina tipi olmak üzere 3 farklı şekilde olabilmektedirler. Çalışmalar sırasında merkezin tipine göre gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Direk tipi merkezlerde çalışmalar sırasında öncelikle gerilim kesilmelidir. Bu tip merkezlerde yüksekte çalışma gerektiğinden emniyet kemeri mutlaka kullanılmalıdır. Yine herhangi bir gerilime temas etme durumuna karşı elektrik risklerine karşı koruyucu eldiven ve baret kullanılmalıdır.

Açık yer tipi trafo merkezleri ise geniş bir alana kurulduklarından dolayı öncelikle alanın tümünü kapsayacak geniş bir tel örgü örülmesi ve gerekli görülen yerlere yüksek duvarlar inşa edilmesi gerekir. Bunun yanı sıra sahada bulunan elemanlar arasında gerekli açıklığın sağlanması ve yangınla ilgili gerekli önlemlerin alınması gerekir. Açık hava tesisleri, görevli olmayan kişilerin girmesini önlemek amacıyla kilitli olarak yapılmalıdır.

Tesis gerilimsiz duruma getirilmeden alana girilmemelidir. Yer altı kabloları söz konusu ise kabloların döşendikleri yerler kimyasal, mekanik ve ısıl etkilerden olabildiğince uzak ya da bunlara karşı korunmuş olmalıdır. Kablo ve çevresini yangın tehlikesinden korumak ve yangının yayılmasını önlemek için kablolar yanıcı maddeler üzerine döşenmemelidir. Mekanik darbelerin oluşabileceği durumlarda kablolar çelik boruların içinden geçirilmelidir.


Tehlike sınıfı nedir?


Bina tipi trafo merkezleri kapalı bir bina veya kapalı mahfazalı mekânda kurulur. Genellikle şehir merkezlerine kurulurlar ve bu nedenle şehir estetiğini bozmamaları gerekmektedir. Bu tip merkezler, kapalı alan oluşturduklarından dolayı sadece kapısının güvenli bir şekilde kapalı olması gerekir. Ölüm tehlikesi levhası, tehlike ve yaklaşmanın yasak olduğunu belirten uyarı yazısı ile gerekli güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Bina içinde yeterli aydınlatma sağlanmalıdır, aydınlatmada kuru tip akü redresör grubu tarafından beslenen özel aydınlatma lambaları kullanılmalıdır.

Yeterli havalandırma sağlanmalı ve havalandırma sisteminin tasarımında dış etkenler ile içerideki transformatör, kablolar gibi elemanlarda meydana gelecek sıcaklık artışları dikkate alınmalıdır. Yangına karşı önlemler alınmalı ve yangın söndürme malzemeleri hazır bulundurulmalıdır. Gerekli kontroller ile bakım onarım için yapılan müdahalelerde çalışanın korunması amacıyla yalıtkan halı ile yalıtkan tabureler kullanılmalıdır.

Yüksel Gerilimle Yapılan Çalışmalarda 5 Altın Kural:

Yüksek gerilim ile çalışmalar sırasında güvenliği sağlamak amacıyla 5 adımın sağlanması gerekmektedir. Bu 5 kural yüksek gerilim için geçerli olduğu gibi elektrik ile ilgili tüm çalışmalarda da geçerlidir. Bu 5 kuralı şu şekilde sıralayabiliriz:

  1. Gerilimin kesilmesi
  2. Tekrar gerilim verilmesinin önlenmesi
  3. Çalışılacak yerde gerilim olmadığının kontrolü
  4. Kısa devre etme ve topraklama
  5. Korunma ve güvenlik işaretlerinin kullanılması

Yüksel Gerilimle Yapılan Çalışmalarda Önlemler

Yüksek gerilim ile ilgili çalışmalar işin türüne göre farklı güvenlik önlemleri gerektirebilmektedir. Ancak uyulması gereken gelen güvenlik kurallarına öncelikle uyulması gerekmektedir. Bu kuralların bazılarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

  • Her türlü güvenlik tedbirleri alınmadan herhangi bir işe girişmemelidir.
  • Kişiler, görev veya çalışma sahalarına izinsiz girmemelidir
  • Yetkili amirin bilgisi dışında tehlike uyarı levhaları ile kartların yerleri değiştirilmemelidir.
  • Çalışma sahasında bulunan uyarı ve tehlike levhalarına kesinlikle uyulmalıdır.
  • Bütün çalışmalar mevcut talimatlar doğrultusunda yapılmalıdır
  • İş elbiseleri makinaların çalışan kısımlarına girecek veya takılacak şekilde bol ve yırtık olmamalıdır
  • Koruyucu tertibatın kaldırılmasını gerektiren hallerde; onarım işlerinden sorumlu olanlardan izin alındıktan sonra koruyucu tertibat kaldırılmalıdır.
  • Çalışma alanında çalışan sistemler durdurulmadan yapılması gereken bakım ve onarım işleri, yetkili amir gözetiminde ve güvenlik tedbirleri alınarak yapılmalıdır.
  • Sabit iş güvenliği ve ilk yardım malzemeleri her an kullanmaya hazır halde bulundurulmalıdır. Yalıtkan eldiven, ayakkabı, baret emniyet kemeri gibi kişisel koruyucu donanımlar kullanıma hazır halde bulunmalı ve gerekli yerlerde mutlaka kullanılmalıdır.
  • Gelip geçmeye engel olan çalışma yerlerinde şerit ve ikaz levhaları ile gerekli emniyet önlemleri alınmalı, gerektiğinde ilgili kuruluşlarla işbirliği yapılmalıdır.
  • Özellikle yollarda yapılacak çalışmalarda uygun yerlere üzerinde “ÇALIŞMA VAR” yazılı levhalar asılmalıdır
  • Trafiğin bir müddet için kesilmesi gerektiğinde, kırmızı bayraklı bir işaretçi bulundurulmalıdır.
  • Geceleri kırmızı bayraklar, ışıklı işaretlerle değiştirilmeli ve levhaların okunaklı durumda kalmaları sağlanmalıdır.

İş Kazası Kapsamı ve Bildirim Süreleri


Yüksek gerilim ile ilgili çalışmalar, herhangi bir hata olması durumunda yüksek olasılıkla kişinin ölümüne sebebiyet vermesi nedeniyle yüksek güvenlik önlemlerinin alınmasını gerektirmektedir. Bu makalede bahsedilen güvenlik önlemlerinin yanı sıra risk değerlendirmesi sonucu elde edilen farklı işlere ait tehlikeler de göz önünde bulundurularak alınması gereken diğer güvenlik önlemleri de tespit edilmeli ve mutlaka alınmalıdır.

Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.

Kaynaklar;

Dengiz, H.H., 1982. Enerji Hatları Mühendisliği, Ankara

Saner, Y., 2004. Güç İletimi, Birsen Yayınevi, Ankara

Marcos Cantalejo García, Effects of High Voltage, INSHT

OSGB Tasarımı

İlgili Yayınlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Araç çubuğuna atla