Elektrik Kaynaklı Riskler

Elektrik kaynaklı riskler; yaralanma, uzuv kaybı, kalp ve solunum sistemlerine zarar verilmesi ve ölüme kadar varabilen ciddi sonuçlara sebep olabilirler.

Elektrik Kaynaklı Riskler

Alçak gerilim (AG): Etkin değeri 1000 volt ya da 1000 voltun altında olan fazlar arası gerilimdir.

Yüksek gerilim (YG): Etkin değeri 1000 voltun üstünde olan fazlar arası gerilimdir.

Tehlikeli gerilim: Etkin değeri alçak gerilimde 50 voltun üzerinde olan, yüksek gerilimde hata süresine bağlı olarak değişen gerilimdir.

Kaçak akım: Topraklama hattının direncinin büyük olması veya topraklama hattına bağlı iletkenlerin başka bir yerle temas etmesi sonucu elektrik tesisatından uzaklaştırılamayan akımdır.

Elektriksel Kaza ve Ölüm İstatistikleri

Elektrik kaynaklı iş kazaları sonucu meydana gelen kayıp gün ve hayatını kaybeden sigortalı sayıları

Elektroşokun Büyüklüğünü Etkileyen Faktörler

İnsan vücudu, toprağa dönmek için bir yol arayan elektrik akımına iletken vazifesi görür. Akımın vücuttan geçişi ile meydana gelen tehlikenin büyüklüğü aşağıdaki etkenlere bağlıdır;

• Gerilim
• Vücudun elektrik direnci
• Akımın değeri ve frekansı
• Akımın geçiş süresi
• Akımın vücutta izlediği yol
• Yaş

Bir insanın elektriğe karşı gösterdiği direnç, koşullara bağlı olarak 700 ila 6100 ohm arası değişir. Hesaplamalarda ortalama olarak bir insanın direnci 1666 ohm alınır. İnsan vücudundan geçecek olan akım değeri;
I = V/R formülünden;
50V için I = 30mA
230V için I = 130mA olarak hesaplanır.

TS EN 60479-1 standartına göre insan hayatı için kritik akım eşiği 30mA olarak belirlenmiştir. Elektrik akımının insan vücudundaki etkileri aşağıdaki cetvelde belirtilmiştir;

Elektrikle Temas Çeşitleri

Doğrudan Temas

Bir kişinin normal şartlarda yüklü olan bir iletkene dokunması “doğrudan temas” olarak adlandırılır. Doğrudan temas durumunda maruz kalınan gerilim hat gerilimidir. Bu durumda kişinin vücudu üzerinden maksimum akım geçer ve devreyi otomatik kesmede, kaçak akım hassasiyeti yüksek, tepki süresi çok kısa olan toprak kaçak akım koruma cihazları kullanılmalıdır. ( <30mA, < 30ms)

Dolaylı Temas

Bir yalıtım hatası sonucunda kaza ile gerilim altında kalan cihazın gövdesine dokunan bir kişinin halidir. Dolaylı temas durumunda alınması gereken iki temel önlem vardır;
1 – Temasın söz konusu olduğu devrede toprak kaçak akım rölesi kullanılması
2 – Temasa müsait tüm gövdelerin topraklanması

Topraklama

Topraklama Koruma Çeşitleri

Koruma topraklaması: İnsanları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için, işletme akım devresinde bulunmayan iletken bir bölümün topraklanmasıdır.

İşletme topraklaması: İşletme akım devresinin bir noktasının, cihazların ve tesislerin normal işletilmesi için topraklanmasıdır.

Fonksiyon Topraklaması: Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi amacıyla yapılan topraklamadır. Fonksiyon topraklaması, toprağı dönüş iletkeni olarak kullanan iletişim cihazlarının işletme akımlarını da taşır.

Etiketleme

II 2 G Ex d IIC T6 Gb
… … … ….. … … … …

Gazlı ortamlar için kullanılan alev sızdırmaz (exproof) ekipmanın sahip olduğu sembollerin sıralaması;

Cihaz Grubu – Cihaz Kategorisi- Patlayıcı Atmosfer Ortamı – Patlayıcı ortam işaretlemesi – Koruma tipi – Patlayıcı ortam grubu – Sıcaklık sınıfı – Cihaz koruma seviyesi

şeklindedir.

Elektrik Ark ve Kıvılcım

Şalterler açılıp kapandığında, elektrostatik olarak yüklü elemanlar deşarj olduklarında, kablolar hasar gördüğünde, herhangi bir kısa devre anında meydana gelen dengeleme akımı gibi sebeplerle ortaya çıkmaktadır.

Statik Elektrik

Bir malzeme yüzeyindeki elektrik yüklerinin düzensiz dağılması sonucu oluşan bir durumdur.

Malzeme üzerinde biriken statik elektrik iki faktöre bağlıdır:

1- Malzeme üzerindeki şarj miktarı
2- Malzemenin kapasitif değeri

Bu faktörleri ilişkilendirirsek ortaya basit olarak;
Q= C*V formülü çıkmaktadır.
Q: Şarj
C: Kapasite
V: Yüklenen gerilim

Böylece düşük kapasitif özellikli bir malzemeye uygulanacak şarj, yüksek voltajlar oluşmasına neden olacaktır. Plastik düşük kapasitif özellikli bir malzeme olduğu için az bir şarj ile yüksek voltajlar üretebilmektedir.

Statik Elektriği Oluşturan Unsurlar

Kaynak: ESD Control Handbook

Yıldırım

Bilindiği üzere + ve – yüklü bulutların birbirine yaklaşması esnasında tabiatın en büyük statik elektrik deşarjı meydana gelmektedir. Japonya’da yapılan çalışmalarda; ortalama olarak ölçülebilen yıldırım enerjisi 15-20 mega volt (MV) civarındadır.

Yıldırımın olası ilk etkilerinden korunmak için aşağıdaki yöntemler kullanılır.

1.Faraday Kafesi : Koruma yapılacak yer en yüksek noktasından toprak noktasına kadar iletken tellerle kesintisiz şekilde yatay ve dikey olarak sarılır

2.Franklin Çubuğu : Korunacak yerin en yüksek noktasına yerleştirilen metal bir çubuktur. Sistem en kısa yoldan indirme iletkeni vasıtasıyla toprağa bağlanmaktadır. Koruduğu yüzey küçüktür. Minare, heykel ve bacalar gibi yerlerde kullanılır.

3.Paratoner : Aktif ve radyoaktif olmak üzere iki çeşittir.

a.Aktif Paratoner
Havanın yüküne göre elektrik alan şiddetini arttırarak negatif veya pozitif yıldırıma karşı koruma sağlar. Yıldırım yeryüzüyle birleşmeden yakalayarak güvenli bir şekilde toprağa iletir.

b. Radyoaktif Paratoner
Yıldırımı oluşmadan yakalamak için havaya iyon yaymaktadır. Yapısında Radyum-226 ile Americium-241 gibi elementler bulunmaktadır. İnsan sağlığına verdiği zararlardan ötürü kullanımı Avrupa’da ve ülkemizde yasaklanmıştır.

Elektrik İşlerinde Kullanılan KKD’ler

1. Baret
Tamamen yalıtkan malzemeden yapılmalı üzerinde metal aksam ve havalandırma deliği olmamalıdır. Alçak gerilim tesislerinde yapılacak olan çalışmalarda TS EN 50365’e uygun olmalıdır. Ayrıca yapısal olarak da TS EN 397 standardına da uygun olmalıdır.

2. Eldiven
Yüksek gerilimde yapılacak olan çalışmalarda kullanılacak eldivenler TS EN 609003 standardına uygun olmalıdır.

3. Ayakkabı
Alçak gerilimde yapılacak çalışmalarda TS EN 50321 standardına uygun yalıtkan eldiven gibi elektriksel olarak yalıtkan koruyucu teçhizat ile birlikte kullanıldığında ayak vasıtasıyla kişilerden geçen tehlikeli akımı önler.

İletken ayakkabı, TS EN 20344 standardına uygun olmalıdır. Elektrostatik birikimlerin en aza indirilmesi için kullanılır. İletken ayakkabının kullanıldığı zemin ayakkabının elektriksel özelliklerini etkilemeyecek seviyede olmalıdır. Elektrostatik yüklerin mümkün olan en kısa sürede azaltılması gerekli ise, örneğin, patlayıcılarla temas edildiğinde, elektriği ileten ayak giyecekleri kullanılmalıdır. Herhangi bir elektrikli aparat veya elektrik yüklü parçalardan kaynaklanan çarpılma riski tamamen ortadan kaldırılamazsa, elektriği ileten ayak giyecekleri kullanılmamalıdır. Ayak giyeceklerinin iletkenliğini sağlamak için, ayak giyeceği hiç kullanılmamışa iletkenlik direncinin 100 kΩ’luk üst sınırda olması gerektiği belirtilmiştir.

ESD ayakkabı, elektronik ve telekomünikasyon alanında üretim, tamir ve bakım faaliyetleri sırasında elektrostatik deşarjları engellemek amacıyla kullanılır. TS EN 20347 standardına uygun olmalıdır.

Antistatik ayakkabı, TS EN 20344 standardına uygun olmalıdır. Elektrik cihazlarının üzerinde birikebilecek yüklere karşı ayakla zemin arasındaki ilişkiyi engelleyerek kullanıcıyı elektrik çarpmalarına karşı korur. Elektrostatik yüklerin yayılması yoluyla elektrostatik birikimini en aza indirmek ve böylelikle kıvılcımla tutuşma riskini, örneğin, alevlenebilir maddeler ve buharlar ve herhangi bir elektrikli aparat veya elektrik yüklü parçadan kaynaklanan çarpılma riski tamamen ortadan kaldırılamazsa, antistatik ayak giyecekleri kullanılmalıdır. Bununla birlikte, antistatik ayak giyeceklerinin sadece ayak ile zemin arasında direnç sağlaması nedeniyle elektrik çarpmasına karşı yeterli korumayı garanti edemediği belirtilmelidir.

Elektriksel Risklere Karşı Alınması Gereken Önlemler

• Çalışmaya başlamadan önce risk değerlendirilmesinin yapılmış olması
• Tehlikeli bölge ve parçalara erişimin olmaması, erişimin olduğu parçaların ise tehlikeli olmaması
• Tehlike anında elektriği anında kesen sigorta, kaçak akım rölesi gibi malzemelerin kullanılması
• Topraklamanın uygun ve yetkili kişiler tarafından yıllık periyodik olarak kontrol edilmesi
• Yıldırımdan korunma tesisatının kurulması ve periyodik kontrollerinin yapılması
• Yalıtılmış ya da kopmuş olsa bile hiçbir elektrik hatlarına dokunulmaması ve yetkililerin çağrılması
• Bakım veya arıza gibi durumlarda iletim hatlarından en az 10 metre uzak durulması
• Su içindeyken asla elektrikle alakalı işlerin yapılmaması
• Yetkili kişiler haricinde elektrikli ekipmanlara müdahale edilmemesi
• Ekipmanların bakımının düzenli şekilde yapılması
• Uygun KKD kullanımı

Patlayıcı Ortamlar İçin Elektrik Tesisatı Kontrol Listesi

Kaynaklar;

http://www.alser.com.tr/index1.htm

Schneider Electric-Protection against electric shocks

Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.