Uzman Epidemiyolojik yaklaşım ilkeleri, toplumda sağlık düzeyi göstergeleri olan hastalık ve ölümlere ilişkin sıklık ölçütleri (insidans, prevalans,mortalite vb) değerlendirilir.
Epidemiyoloji Nedir?
İçindekiler
Epidemiyoloji, belirli bir toplumda ya da çalışılan işyerlerinde, sağlıkla ilgili olgu ve durumların ve bunların belirleyicilerinin dağılımının incelenmesi ve bu çalışmaların sağlıkla ilgili sorunların kontrolünde kullanılmasıdır. Kısaca sağlıkla ilgili olayların dağılım ve nedenlerini inceleyen bilim dalıdır.
Epidemiyoloji, hastalık ve ölümlerin toplumdaki dağılımını inceler. Dağılım farklılıklarının hangi nedenlere bağlı olduğunu analiz eder.
Epidemiyolojik çalışmanın odağında, coğrafi yönden ya da başka yönlerden tanımlanmış bir topluluk bulunmaktadır.
Örneğin, belirli bir hastanedeki belirli bir grup hasta ya da belirli bir fabrikadaki belirli bir grup işçi, çalışmanın birimi olabilir. Epidemiyolojide yaygın olarak kullanılan topluluk, belirli bir alan ya da ülkeden belirli bir zamanda seçilen topluluktur. Bu, alt grupların, cinsiyet, yaş grubu ya da etnisite bakımından tanımlanmasına temel teşkil etmektedir.
Epidemiyolojik yaklaşım ilkeleri
Klinik çalışmalar bireylerle epidemiyolojik çalışmalar gruplarla yapılır. Toplumda sağlık düzeyi göstergeleri olan hastalık ve ölümlere ilişkin sıklık ölçütleri (insidans, prevalans,mortalite vb) değerlendirilir. Toplumdaki önde gelen hastalıklar ve ölüm nedenleri saptanır. Toplumun sağlık düzeyi belirlenir ve koruyucu uygulamalar bu bilgilere göre düzenlenir.
Epidemiyolojide Hız
Hastalık veya ölüm sayılarının nüfusa oranlanarak ifade edilmesine “HIZ” (rate) adı verilir.
Hız = Hastalanan veya ölen kişi sayısı / Hastalık veya ölüm riski altındaki kişi sayısı : x k
İnsidans hızı
Büyüklüğü bilinen bir toplulukta belirli bir sürede yeni ortaya çıkan hastalık sayısı
200 işçinin çalıştığı iş yerinde bir yılda 20 solunum yolu enfeksiyonu varsa, Solunum yolu enfeksiyonu insidans hızı ;
20/200 x 100= % 10 olarak hesaplanır.
Prevalans hızı
Belirli bir toplulukta herhangi bir zamanda yeni bulunan ve eskiden beri var olan hastaların toplamını gösterir. Uzun süre devam eden hastalıklarda kullanılır.
Prevalans= İnsidans x süre
Süresi 1 yıldan az süren hastalıklarda;
Prevalans= İnsidans
Örnek;
500 kişinin çalıştığı akümülatör fabrikasında kanda kurşun düzeyi taraması yapılsa 100 kişinin kanında kurşun düzeyi izin verilen sınırın üstünde bulunsa ;
Kurşun etkilenmesi prevalans hızı=100/500 x100= % 20 olarak bulunur. Bunların kaç tanesi o yıl kaç tanesi daha önce kurşundan etkilendi bilemeyiz.
Prevalans Havuzu
Herhangi bir zamandaki hasta sayısıdır. Havuzdaki hasta sayısı; havuza yeni giren hastalar(insidans vakaları) ile iyileşerek veya ölümle havuzdan çıkan hastalar arasındaki dengeye bağlıdır. Uzun süren hastalıklarda havuzdaki hasta sayısı artar.
Mortalite hızı
Bir toplulukta belirli bir süre içinde ölenlerin sayısının nüfusa oranıdır. 1000 kişinin çalıştığı işletmede 1 yılda 3 kişi ölmüş ise mortalite hızı binde 3 olarak ifade edilir. Mortalite hızı; yaş, cins, hastalık,meslek grubu gibi gruplara özel olarak da hesaplanabilir.
İş kazası sıklık hızı
Bir işletmede, İş kazası görülme olasılığını gösterir. 250 işçinin çalıştığı iş yerinde 1 yılda 5 iş kazası olmuş ise;
İş kazası sıklık hızı = 5/250 x 100= % 2 dir.
Yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, kıdem, çalışılan bölüm özelinde hesaplanabilir
İş kazası ağırlık hızı
Yaralanmaya bağlı iş günü kayıplarının toplamı, o işyerindeki toplam çalışma süresine oranlanır ve katsayı ile çarpılır. Katsayı 1 milyon olursa, işyerinde 1 milyon iş saatinin ne kadarının iş kazaları nedeniyle kaybedildiği bulunur.
Epidemiyolojiyi Uygulama
- Çalışanlar grubu genellikle, değişkenliği az ve ulaşılabilir topluluklardır. Özellikle prospektif çalışmalara uygundur.
- Ortam ölçümlerinin yapılması, sağlık sorunlarının nedenlerinin saptanmasında önemlidir.
- Sağlık kayıtları ve işyeri ortam ölçümü kayıtları yararlı kaynaklardır.
- Çalışma koşullarında ve kullanılan teknolojide yapılan değişiklikler “Doğal Deney” olanakları sağlar.
- Sağlık eğitimi, sağlığı geliştirme etkinlikleri de değişimlere neden olur.
- İyi planlanan epidemiyolojik çalışmalar, çalışanların sağlığının korunmasında önemli bir rol oynayabilir.
- Karar vermeye yardımcı araştırmalar yapılır (Sağlık olayı; kimde, nerede, ne zaman görülüyor).
- Sorun olan yerler ve konular belirlenir
- Yöneticilere hangi soruna öncelik verileceği konusunda yol gösterir.
- Uygulamalara yönelik planlama yapılır. Epidemiyolojik çalışmalarla elde edilen bilimsel veri ve değerlendirmeler, İşçi, İşveren ve devletin uygulamalara farklı bakış açılarını, ortak bir kararda birleştirmelerine yardımcı olur.
- Uygulamaların sonuçlarının değerlendirilmesi;
- Bir makine veya işlemde yapılan değişiklikten sonra iş kazalarındaki azalmanın saptanması
- Taşıma sistemini değiştirme veya işçilere ağılık kaldırma eğitimi verilmesi sonrası, bel ve sırt ağrısı yakınmalarındaki azalma
- Sayılar yanında istatistiksel önemlilik testleri de yapılır
- Bu değerlendirmelerin yapılabilmesi için; İş yeri bölümlerine göre çalışma koşulları ve sağlık kayıtları, Çalışanları bütün sağlık yakınmalarının kayıtları (Özellikle iş ile ilgili olan)Bu bilgilerin istatistik kayıtlarının tutulması gerekir.
1Yorum