Lojistik hizmetlerinde güvenli çalışma rehberi ile istifleme, depolama, taşıma süreçlerinde iş sağlığı ve güvenliği kuralları anlatılmaktadır.
Lojistik Hizmetlerinde Güvenli Çalışma Rehberi
İçindekiler
- 1 Lojistik Hizmetlerinde Güvenli Çalışma Rehberi
Lojistik sektöründe zorunlu hızlı çalışma temposu, işyerlerinde trafik kurallarının belirlenmemiş olması ve düzensiz iş akışları ile bir araya gelince kazalar kaçınılmaz olmaktadır. Bu sebeple iş akışlarının belirlenmesi, trafik kuralları ve genel depo düzeninin sağlanması bu sektörde alınması gereken en önemli önlemlerdir. Bu süreçte sağlık ve güvenliğin sağlanması tüm kurumların ve çalışanların görevleri arasındadır.
Depolama;
Depolar, özel olarak inşa edilmiş müstakil binalar olarak bulunabilecekleri gibi üretim tesislerinin yanında ya da içerisinde bulunabilir. Depolama işlerinin ham maddesi sayılabilecek ürün ve malzemeler depo içerisinde raflarda veya istiflenmiş vaziyette saklanır.
Depo Çeşitleri
- Açık Hava Depoları ; Ürünlerin kısmen veya tamamen atmosfer koşullarına açık olduğu depoları açık hava depoları olarak sınıflandırabiliriz
- Kuru yük depoları ; Ürünlerin kısmen atmosfer ve diğer fiziksel koşullara (yağmur, rüzgar, toz) karşı korunduğu, ürünlerin genelde raflar veya birbirleri üzerinde istiflendiği depolar kuru yük depoları kapsamında değerlendirilmektedir.
- Soğuk hava depoları ; Ürünlerin atmosfer koşullarından önemli ölçüde korunduğu (soğuk, sıcak, nem, oksijen, basınç vb.) depolar soğuk hava depoları veya iklimlendirilmiş depolar olarak sınıflandırılmaktadır.
- Tehlikeli madde depoları ; Yanlış kullanımı, yanlış depolanması veya yanlış taşınması sonucu olarak insanlara, hayvanlara veya çevreye karşı risk teşkil eden maddeler tehlikeli madde olarak tanımlanmaktadır.
- Otomatik sistemli depolar ; Ürünlerin hareketli sistemler (yürüyen bant, robot kol, asansörlü raf vb.) tarafından insan eli değmeden yazılımların kontrolünde saklanacağı noktaya taşındığı ve geri sevk edildiği depolar otomatik sistemli depolar olarak tanımlanmaktadır.
Depolama Ekipmanları
Depolama fonksiyonu raflar kullanılarak, zemine blok olarak istifleyerek ya da ekipmanlar kullanılarak gerçekleştirilebilir. Depolarda, en yaygın kullanılan ekipmanlar forkliftler, insan gücü ile çalışan araçlar ise transpaletlerdir. Depolarda malzemeler, tipik olarak palet olarak adlandırılan, ahşap, plastik ya da metalden üretilen standart taşıma üniteleri üzerinde istiflenirler. Depolarda çok çeşitli raf tipleri olmakla birlikte tipik bir depoda paletlerin stoklanmasında sırt sırta raf kullanılır.
Malzemelerin depolara kabulü, depo içerisinde sevki ve depodan sevkiyatında forklift adı verilen kaldırma ekipmanları kullanılmaktadır. Bu ekipmanlar yalnızca operatör ve ekipmanın kullanımı konusunda eğitim almış kişilerce kullanılır.
Depo alanlarının verimli kullanımı için yüklerin istif tabir edilen üst üste konması kaçınılmaz bir durumdur. Ancak bu durum hem yüklere zarar vermesi hem de yıkılma tehlikesi sebebiyle tehlikeler arz etmektedir. Bunun için raf sistemleri geliştirilmiştir. Raf sistemleri ile yüklerin birbirleri üzerine konulmasından kaçınılmakta böylece hem yükün zarar görmesi engellenmekte hem de devrilme riski azaltılmaktadır.
İstifleme
Rafların kullanılmadığı depolarda istif yapılması mecburi ise istif güvenliğine dikkat edilmelidir. İstif güvenliği konusunda istiflenecek malzemenin ağırlığı, mukavemeti, esnekliği, katı veya sıvı olması gibi durumlar bilinmelidir. Bütün bu bilgiler bilinerek uygun istif şekli belirlenmelidir.
Tehlikeli Maddelerin Depolanması
Tehlikeli maddelerin depolanması için depolarda özel alanlar belirlenmekte bu malzemeler bu alanlar dışında depolanamamaktadır. Bu maddelerin doğru bir şekilde sınıflandırılması ve depolanması çok önem verilmesi gereken konudur.
Tehlikeli maddeler 7 ana grupta incelenir;
-
Sıkıştırılmış gazlar :
Yanıcı, zehirli ve yanıcı ve zehirli olmayan olarak 3 parçada incelenir. Bir tüp içerisine sıkıştırılarak depolanan gaz fazında maddelerdir. Her tüp büyük miktarda enerji içerdiği, yüksek tutuşabilirlik ve zehirlilik potansiyeli bulundurduğu için tehlikeli olabilir. Tüm gaz tüpleri yanıcı maddelerden uzakta ve serin, kuru, iyi havalandırılmış ortamlarda depolanmalıdır. Silindirler eşyaların çarpacağı veya üzerine düşeceği yerlere yerleştirilmemelidir.
-
Yanıcı maddeler :
Yanıcı sıvı ve yanıcı katılar olarak incelenir. Yanıcı katılar kendi aralarında kolay alev alabilen, kendiliğinden yanabilen ve sıvılar ile reaksiyon veren katılar olarak 3 parçaya bölünmüştür. Kolay alev alabilen maddeler, alev kaynağı ile kısa süreli temasta yanabilen, hava ve su ile temas etmesi durumunda alevlenebilen, çok düşük parlama noktasına sahip maddelerdir.
-
Oksitleyici maddeler :
Oksitleyici ve organik peroksitler olarak 2 parçada incelenir. Oksitleyici madde, özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir . Bu malzemeler depolanırken gün ışığından uzak, serin ve kuru ortamlarda depolanmalıdır.
-
Zehirli ve çok zehirli maddeler :
Zehirli maddeler, az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Zehirli maddeler çok sıkı ve sızdırmaz kaplarda diğer tüm tehlikeli maddelerden ayrı olarak depolanmalıdır. Çok zehirli maddeler, çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Aynı zehirli maddeler gibi çok sıkı ve sızdırmaz kaplarda diğer tüm tehlikeli maddelerden ayrı olarak depolanmalıdır.
-
Aşındırıcı maddeler :
Aşındırıcı maddeler, canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Bu tip maddelerin alev alabilen ve temasları halinde tehlikeli gazlar oluşturabilecek maddelerden uzakta depolanması gerekmektedir.
Tehlikeli Malzemelerin Bir Arada Depolanması
Tehlikeli malzemelerin bir arada depolanmasında malzemelerin içerdiği potansiyel tehlikeleri belirten ve bu ürünler ile güvenli bir şekilde nasıl çalışılacağını belirten güvenlik bilgi formaları önemlidir. Güvenlik bilgi formları tedarikçi veya üretici firma tarafından hazırlanır. Bu belge kapsamında tehlikeli maddelerin özellikleri aşamalı olarak incelenerek uygun grupta malzemeler beraber depolanmalıdır. Hangi malzemelerin birbirleri ile uyumlu olduğunu
anlamak için aşağıdaki depolama yöntemini inceleyebilirsiniz;
Depolama Yöntemi
Depolama Operasyonları ;
Depo operasyonları, malzeme akışına paralel işleyen süreçler dâhilinde gerçekleşmektedir. Tipik bir deponun iş akış süreci ürün girişi, ürün kaydı ve ürün çıkışı süreçlerinden oluşur.
Ürün Girişi ;
Tedarikçilerden gelen malzemelerin depo binasının kenarlarında yer alan rampalarda ya da depo dışındaki alanda dorse boşaltılması yoluyla depoya kabul edilmesidir. Taşımacılık firmasının yetkilisine ambar tesellüm fişi düzenlenir ve teslim edilir.
Ürünün kayıt altına alınarak geçireceği işleme göre sınıflandırılması gerekir.
Bu aşamada ürünün elleçlenmesi gerekiyorsa bu alana, ürün tehlikeli madde ihtiva ediyorsa tehlikeli madde deposuna, ürünün soğuk hava deposunda saklanması gerekiyorsa bu alana sevk edilmesi gereklidir.
Ürün Çıkışı ;
Ürüne ilişkin işlemin tamamlanarak alıcıya teslim edilmesi işlemidir. Bu işlemde kargonun ezilme, yırtılma, ıslanma hasarları için kontrol edilerek alıcıya teslimi ve teslim irsaliyesinin oluşturulması gerekmektedir.
Depo Tasarımında Dikkat Edilecek Hususlar
Tasarılarda özellikle dikkat edilecek nokta yatay ürün akışını sağlayacak tek katlı yapıların seçilmesidir. Çünkü bir kattan diğerine ürün taşımak için dikey taşıma cihazlarının kullanılması zaman ve enerji kaybına ve genellikle de taşımada darboğazlara neden olur. Bu nedenle, özellikle pahalı ve kısıtlı arsaların bulunduğu merkezi işlerin olduğu bölgelerde bu durum her zaman olası değildir ve malzeme taşımayı kolaylaştırmak için genel ilke olarak
depolar, tek katlı operasyonlara uygun tasarlanmış olmalıdır.
Depoların prensipte giriş ve çıkış kapıları ayrı olmalı ürün akışı tek yönlü trafik yaratacak şekilde planlanmalıdır. Elleçleme alanı ürün kabul ve ürün sevk kapılarına olabildiğince yakın olmalıdır. Depolama işleminin yapılacağı alan ise elleçleme bölümünün hemen yanında bulunmalıdır. Eğer depoda elleçleme işlemi yapılıyor ise depo yerleşiminde bu duruma dikkat edilerek elleçleme türüne göre yerleşim ayrıca belirlenmelidir.
Lojistik Faaliyetlerinde Risk Değerlendirme
Risk değerlendirmesi yapılırken planlamanın iyi yapılmalı ve yapılacak yöntem seçilmeli, daha sonra tehlikeler ve bu tehlikelerin yol açtığı riskler belirlenmelidir. Mümkünse tehlike tamamen ortadan kaldırılmalı değilse tehlikeyi kontrol etmeye yönelik önlemler geliştirilmeli ve risk kabul edilebilir düzeylere çekilmelidir. Yapılan çalışmanın sonuçları kontrol edilmeli ve izlenmeli çalışanlara talimatlar ve eğitimler verilerek çalışmanın verimi arttırılmalıdır.
Risk Değerlendirme Planlama
İşyerinde varsa geçmişte yapılan risk değerlendirmesi, ramak kala istatistikleri, çalışanların sağlık gözetimi, malzeme güvenlik bilgi formları gözden geçirilmelidir. Önceden vuku bulmuş kazaları ve meslek hastalıklarını hesaba katmak, çalışmadan doğru sonuçlar elde edilebilmesi açısından önemlidir. Sektöre yönelik kazalar ve hastalıklarla ilgili yayınlar ve bunların önleyici tedbirleri de incelenmelidir. Planlama aşağıdaki faaliyetleri içermelidir:
- Arka plandaki bilgilerin edinilmesi; önceden vuku bulmuş kazalar, hastalıklar vb.,
- Yönetim kadrosu ile çalışanların taahhüdünü ve katılımını sağlamak,
- Gerekli eğitimler,
- İşyerini RD için birimlere/alanlara ayırmak
- Her bir birimde/alanda kullanılacak belirli 3T risk değerlendirmesi modüllerini kararlaştırmak,
- RD yapmak,
- İyileştirici önlemlerin uygulanması ve izleme faaliyetleri
Her bir bölüm barındırdığı tehlikeler açısından benzerlik gösteren çalışma alanları ve faaliyetler içermelidir. Bu bölümler genellikle işletmedeki birimler ve süreçler ile paralellik gösterir. Değerlendirme, bölümlerin gezilmesi ve şef ve çalışanlarla görüşülmesi suretiyle yapılmalıdır. Tehlikeleri belirlemek için ayrıca bir fikir alışverişi oturumu düzenlenebilir. Kurulum, bakım, onarım, temizlik, nakliye veya işin kesintiye uğraması, dışarıdan gelen ziyaretçiler gibi zaman zaman karşılaşılan faaliyet ve durumlardan kaynaklanabilecek tehlikelere dikkat edilmelidir.
Risk Yönetiminde Tehlikelerin belirlenmesi
Tehlike, işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder. Risk ise tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. Dolayısıyla herhangi bir tehlike yok sayılmış veya fark edilmemiş ise, sonucunda ortaya çıkacak riskler ele alınmaz ve hiçbir önleyici tedbir değerlendirilmez. Bu sebeple tehlikelerin belirlenmesi adımı risk değerlendirmesi için çok önemli bir adımdır. Tehlikelerin kapsamlı bir şekilde ele alınabilmesi adına; çalışanların meslek hastalığı geçmişi hakkındaki bilgiler, sağlık raporları ve işyerinde geçmişte meydana gelen kazaların, ramak kalaların kayıtları ile kullanılan malzemelere ait malzeme güvenlik bilgi formlarının incelenmesi gerekmektedir. Ayrıca, işyerine ait gürültü ve toz ölçüm sonuçları ve geçmiş risk değerlendirmesi sonuçları da göz önüne alınmalıdır.
Risklerin Değerlendirilmesi ve Tehlikelerin Kontrolü
Tehlikeler belirlendikten sonra bu tehlikelerden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalleri yani riskler değerlendirilmelidir. Bu değerlendirme, işletme kaç bölüme ayrılmışsa her bir bölüm için ayrı ayrı yapılmalıdır. Modülde yer alan her bir madde, ekip olarak ayrı ayrı ele alınmalı; potansiyel iş kazalarıyla meslek hastalıklarının şiddeti ve olasılığı göz önüne alınarak risk puanları hesaplamalıdır. İlgili önlemler belirlenmeli ve işletme yönetiminin onayına sunulmalıdır. Doğru uygulandığı takdirde bu tedbirler geride hiçbir risk bırakmayacaktır.
Risklerin Puanlandırılması
Risk yönetimindeki öncelikleri belirlemek açısından risklere ilgili puanları verebilmek çok önemlidir. Uygun risk puanları verildiğinde, ilk önce hangi tehlike veya tehlikelerin ele alınması, hangi kontrol önlemlerinin uygulanması ve her biri için ne kadar bütçe ayrılması gerektiği gibi soruları cevaplamak daha kolay olacaktır.
Risk değerlendirmesi, işyerinde birbiri ile alakası bulunmayan ve karşılaştırılamaz gözüken birçok risk için etkili bir kıyaslama yöntemi sağlamaktadır. Burada zorluk, riskin iki temel bileşeni bulunmasıdır; şiddet ve olasılık. Bazı kazaların olma olasılığı daha fazlayken, sonuçları daha az şiddetli; bazılarının da olma olasılığı düşükken sonuçları daha şiddetli olabilir. 3T risk matrisi bu sorun için etkili bir çözüm sağlayacaktır.
3T risk değerlendirmesinde olasılık hesabı, her bir tehlikeye yönelik mevcut kontrollerin kanunlar, standartlar ve iyi uygulamalar ile ne kadar uyumlu olduğunun değerlendirilmesine dönüştürülmüştür. Yaygın tehlikelerin büyük bir çoğunluğunun İSG yönetmelikleri ve standartları hazırlanırken zaten değerlendirilmiş olması bu yöntemi uygulanabilir kılmaktadır. Mevcut kontrol düzeyi yeterli ise, yaralanma veya hastalıkların ortaya çıkma olasılığı düşük olmalı, bu durumda da iyileştirme ihtiyacı bulunmamalıdır.
3T Risk Değerlendirmesi
Tehlikenin doğuracağı sonuçların potansiyel şiddeti risk değerlendirmesi matrisinde geleneksel yolla tahmin edilirken; olasılık, mevcut kontrol önlemlerinin ne kadar etkili olduğunun değerlendirilmesi ile hesaplanır.
Risk değerlendirmesi ekibi tarafından kontrol düzeyi ve şiddeti kararlaştırılan bir maddenin 3T risk değerlendirmesi matrisi yardımıyla risk derecesi belirlendikten sonra 3T Risk Matrisine göre ve aşağıdaki tabloda verilen hesaplama yöntemiyle toplam modül güvenlik endeksi ve işyeri güvenlik endeksleri bulunur. Modül güvenlik endeksinin %100’e yaklaşması modüldeki iyi uygulama ifadelerinde belirtilen şartların sağlandığı yani ilgili modül kapsamında işletmenin daha güvenli hale geldiği anlamı taşır. Risk değerlendirmesinin yapıldığı işletme için “uygulanamaz” olarak belirlenen maddeler hesaplamalarda dikkate alınmaz.
Lojistik, Depolama, Taşıma ve İstiflemede Alınacak Önlemler
Depoların çalışan sayıları büyük oranda depoya günlük giriş ve çıkış yapan yüklerin miktarına göre değişim göstermektedir. Buna göre Depolama, taşıma ve istifleme sırasında alınacak güvenlik önlemleri;
- Motorlu taşıtların kullanılması sonucu yaşanan kazaların engellenmesi için işyerlerinde uygun trafik kuralları belirlenmelidir.
- Forklift ve yaya yolları doğru depo tasarımlarına uygun olarak belirlenmeli. Mümkünse yolların tek yönlü olması sağlanmalıdır.
- Deponun mal kabul ve sevk kapıları ayrı ayrı olmalı elleçleme alanı bu iki kapı arasında yer almalı ancak araç trafiği bu alanın etrafından dolanmalıdır.
- Motorlu araçlar ve bunlara ait ekipmanlar standarda uygun olmalıdır.
- Motorlu araçların bakımları ve periyodik muayeneleri düzgün şekilde takip edilmeli ve yapılmalıdır.
- Depo işyerlerinde işin gereği için asgari çalışan sayısı ile çalışılmalıdır. Böylece çalışanların yarattığı trafik en aza indirilir.
- İşyerinin iş sağlığı ve güvenliği kültürünü yükseltebilmek için hafta başında çalışanlar ile konuşmalar düzenlenmeli, hatırlatma toplantıları yapılmalı, risk değerlendirmesi sonucu tespit edilen önemli tehlikeler anlatılmalıdır.
- Yüksekten düşme veya malzeme düşmesi sonucu yaşanan kazaların önlenmesi için standarda uygun güvenli raf sistemleri kurulmalı ve raflara konulan yükler paletlerin üzerinde sabitlenmelidir.
- Yüklerin istiflenmesinden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. İstifleme gerektiğinde yukarıda belirttiğimiz şekilde istifleme yapılmalıdır. İstif güvenliği konusunda istiflenecek malzemenin ağırlığı, mukavemeti, esnekliği, katı veya sıvı olması vb. konulara dikkat edilmelidir. Bütün bu bilgiler bilinerek uygun istif şekli belirlenmelidir.
- İşyerinde uygun iş ayakkabıları, eldivenleri ve iş elbiseleri kullanılmalıdır.
- Ekipman kullanılmadan taşınacak yüklerin azami ağırlıkları belirlenmelidir.
- Elleçleme bölümlerinde yükleri bel hizasına yükseltecek düzenekler kurulmalıdır.
- Çalışanların uygunsuz pozisyonlarda çalışmalarının önlenmesi için yükleme ve boşaltma yapılan araçların planları yönetimce yapılmalı bu çalışmalar yapılırken takip edilmelidir.