Sağlık, Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından “sadece hastalık ya da bedensel özrün olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali içerisinde olmak” olarak tanımlanmaktadır.
İş sağlığının amacı, çalışanların; bedensel, ruhsal, sosyal yönden iyilik durumlarının en üst düzeye ulaştırılması ve sürdürülmesi, bireysel özelliklerine ve işyeri ortamındaki risk etmenlerine uygun işe yerleştirilmesi, çalışma koşulları ve çalışma ortamından kaynaklanan sağlığa zararlı risk etmenlerinden korunmasının sağlanmasıdır.
Çalışanın işyerindeki çalışma süresi, aldığı ücreti, ücretin ödenme biçimleri, izin vb. hususlar çalışma koşullarını oluşturur.
Üretim sürecinde çalışanın sağlığını doğrudan ya da dolaylı biçimde, anında ya da belirli bir süre sonra etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal etmenlerin kaynakları olan unsurlar çalışma ortamını oluşturur.
İş Sağlığı Gözetimi kavramı
Çalışma ortamının gözetimi ile çalışanın sağlık gözetiminin bileşkesidir. Çalışma ortamı gözetimi, sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı yürütülen her türlü düzeltici ve önleyici faaliyetleri kapsarken, çalışanın sağlık gözetimi ise çalışan sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile çalışanlara verilecek her türlü sağlık hizmetlerini kapsamaktadır.
İş Sağlığı Gözetimi yapılırken, öncelikle iş koluna özgü tehlike kaynakları belirlenir. Potansiyel tehlikeleri ve düzeylerini saptamak, tehlikelerin ortadan kaldırılması, ortadan kaldırılamadığı durumlarda kabul edilebilir düzeylere indirilmesi önemlidir.
Çalışma ortamı gözetimi yapılırken işyeri hekimi, işyerini tanıyarak tehlike ve riskleri gözlemler, sağlık gözetimini planlar. Bu kapsamda işyeri hekimince;
- İşyerinin tanınması için
- İşyeri vaziyet, makine yerleşim planları,
- İş akış ve proses şemaları,
- İşyeri organizasyon şemasını ve buna göre belirlenen pozisyonlar için hazırlanan “Görev Tanımları”, gözden geçirilip incelenir
- İşyeri hekimi, varsa diğer sağlık personeli ve iş güvenliği uzmanı birlikte işyeri yetkilileri ve bölüm-birim yöneticilerinin katkı ve katılımı ile;
- İş akış planına göre saha ziyaretleri yapılarak işyerinde tehlike ve risklere yönelik detaylı tespitler yapılmalı, risk değerlendirmesi,
- Varsa iş kazaları, meslek hastalıkları, işle ilgili hastalık kayıtları ve bunlara ait inceleme sonuçları,
- İşyeri bölüm-birim bazlı olarak hazırlanan kimyasal ve iş ekipmanları envanterleri ve Güvenlik Bilgi Formları (GBF)
- Çalışma ortamı ve kişisel maruziyet ölçüm raporları,
- Çalışma koşulları ve çalışanların maruziyet durumları,
- Acil Durum Eylem Planları,
- İşyeri sağlık ve güvelik birimi tarafından tutulan sağlık ile ilgili kayıt ve istatistikler incelenerek değerlendirilir.
Çalışanların sağlık gözetimi
Çalışanların sağlık gözetimi ise sağlığın korunması ve geliştirilmesi amacıyla bahse konu faaliyetlerin incelenme ve değerlendirilme işlemi bitirildikten sonra işyeri hekimi tarafından işyerine yönelik sektörel özellikler dikkate alınarak aşağıdaki uygulamalar içerir:
- Sağlık muayeneleri; işe giriş muayenesi, periyodik muayeneler, işe dönüş muayenesi, iş değişikliği muayenesi, erken kontrol muayenesi, iş değişikliği muayenesi, işten ayrılma ve geç muayene, özel politika gerektiren çalışanların (çocuk çalışanlar, genç çalışanlar, kadın çalışanlar, gebe çalışanlar, emziren kadınlar, göçmen çalışanlar, engelli çalışanlar, madde bağımlılığı ve kronik hastalığı olan çalışanlar vb.) muayeneleri, poliklinik muayeneleri, işin niteliğine göre yapılması gereken ek tetkikleri,
- Meslek hastalığı, işle ilgili hastalıklar ve genel hastalık bildirimleri,
- Sağlık eğitimleri,
- Bağışıklama,
- İlkyardım ve acil tedavi organizasyonu,
- Hijyen çalışmaları,
- Beslenmenin kontrolü,
- İçme ve kullanım sularının temini ve kontrolü,
- Tıbbi ve mesleki rehabilitasyonu,
- Çalışan sağlığını geliştirme çalışmaları,
- Kayıtların tutulmasını, verilerin toplanmasını, istatistiklerini, analizlerini, paylaşımını,
- Sağlık verilerinin gizliliğinin sağlanması
- Çalışanların, işverenlerin, iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurum ve kuruluşların bilgilendirilmesini, danışmanlık ve öneri yapılması,
- İş Sağlığı Gözetimi Yönetim Sisteminin gözden geçirilmesi uygulanır.
Çalışma hayatında iş kazaları, meslek hastalıkları ve işle ilgili hastalıklar dünyada her yıl milyonlarca çalışanın hayatını olumsuz yönde etkilerken ekonomik anlamda da büyük boyutlarda kayıplara yol açar. Çalışanlar için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının sağlanması, bunun sürdürülebilir olması bu anlamda uluslararası işbirliğinin sağlanması, bilgi, deneyim ve iyi uygulama örneklerinin paylaşımı gerekir.
