Uzman Asbest ve Türleri; asbest lifleri mineralojik özelliklerine göre Serpantin ve Amfibol olmak üzere iki gruba ayrılır.
Asbest Nedir?
Asbest, ticari adıyla amyant, jeolojik olarak lifsi kristal yapısına sahip silikat (magnezyum silikat, kalsiyum-magnezyum silikat, demir-magnezyum silikat) bileşimindeki bir grup mineralin ortak adıdır. Asbest sahip olduğu fiziksel ve kimyasal özelliklerinin bir sonucu olarak gösterdiği izolasyon özelliği nedeniyle çok uzun yıllardır kullanılmış ve “sihirli mineral” olarak bilinmiştir.
Dünyada asbest kaynakları en zengin ülkeler arasında Kanada, Rusya, Güney Afrika bulunmaktadır. Asbest yataklarında cevher genellikle açık işletme yöntemi ile çıkarılmakla birlikte yeraltı madenciliği ile de çıkarılabilir. Yeraltı madenciliğinde blok çökertme metodu kullanılarak üretim yapılır. Çıkarılan cevher genellikle büyük kayaç parçalarıdır. Cevheri bunlardan ayırmak için ufak parçalara kırma, çıkan lifleri iri kum ve tozlardan ayırmak için eleme, çıkan lifleri emme, toplanan lifleri açma ve sınıflandırma işlemleri uygulanır.
Asbest antik çağdan bu yana, dünyanın birçok bölgesinde iyi bilinmekte ve kullanılmaktaydı. Asbestin üretimi ve endüstride kullanımı 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır. Özellikle 20. yüzyılın başlarında asbest liflerinin çimentoya karıştırılarak asbestli çimento üretilmesi ile asbest kullanımı tüm dünyaya yayılmıştır. Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır.
Asbestin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Yüksek derecede ısıya, aşınma ve paslanmaya karşı dayanıklıdır. Erime noktası 1200°C’nin üzerinde, asitlere ve bazlara karşı dirençli, kimyasal tepkimelere girmeyen inert bir maddedir. ve elektrik geçirgenliği çok azdır. Yüksek elastikiyet ve yüksek sertleşebilirlik özelliği taşır. Çimento ve benzeri malzemelerle karışım özelliğine sahiptir.
Yatay eksenleri boyunca mukavemetleri (gerilme mukavemeti) çok fazladır, dikey eksenleri boyunca ise sayılamayacak kadar çok parçaya bölünebilirler. Bu özelliğinden dolayı çimentoyu çelik bir kafes gibi sararak üretilen malzemenin dayanımını arttırır.
Isıyı ve elektriği az iletmesi, ateşte özelliklerinin değişmemesi ve mikroorganizmalara karşı dirençli olması asbesti ideal bir yalıtım malzemesi haline getirmiştir
Asbest Türleri
Asbest lifleri mineralojik özelliklerine göre Serpantin ve Amfibol olmak üzere iki gruba ayrılır.
Serpantin Grubu
Krizotil Asbest:
Beyaz, lifsi yapıda, yumuşak ve ipeksi parlaklığındadır. Kullanım alanı geniş bir türdür. Diğer asbest türlerine göre daha esnektir. Dayanıklı ve ipeksidir. Erime noktası yüksektir. Dokunarak veya bükülerek kumaşla birlikte kullanılır. Ateşe dayanıklı kumaş yapımında genellikle krizotil asbest kullanılır.
Bugün hala ev ve işyerlerinin çatılarında, tavanlarında, duvarlarında bulunmaktadır. Krizotil asbest ısıya karşı dayanıklılığından dolayı boru izolasyonunda, kazanlarda kullanılmaktadır.
Amfibol Grubu
Amfibol lifleri serpantin liflerine göre daha kısa ve serttir. İğneye benzer görünüşlüdür. Neme ve kimyasallara karşı dirençlidirler.
Amfibol grubu asbest türleri çok küçük çapa sahiptir. Böylelikle insan dokularına daha kolay nüfuz edebilir. Bu nedenle de bu grupta bulunan asbest türleri serpantin grubuna göre daha tehlikeli olarak kabul edilir.
Krokidolit Asbest:
Mavi asbest olarak da bilinir. Liflere mavi rengi veren yüksek soda oranı ve ana kayaçtan gelen demir bileşikleridir.
Amosit Asbest:
Kahverengi asbest olarak da bilinir. Krizotilden sonra inşaat uygulamalarında ikinci derecede yaygın olarak kullanılan asbest türüdür. Yüksek çekme dayanımına sahiptir ve ısıya dayanıklıdır. Bu yüzden özellikle boru izolasyonunda, izolasyon panellerinde, kaplama ve döşemelerde kullanılmaktadır.
Tremolit Asbest:
Bu asbest türü genellikle vermikulit ve krizotil asbestle beraber bulunur. Genellikle çatı yalıtımında kullanılmaktadır.
Antofilit Asbest:
Asbest yatağı en az olan mineraldir. Diğer Asbest türlerine göre en az kullanılan türdür.
Aktinolit Asbest:
Asbestin bu formu diğerlerine göre daha sert dokuya sahiptir. Ticari olarak kullanılmamıştır.
Türkiye’de Asbest Kullanımı
Türkiye asbest rezervleri bakımından oldukça zengin olup sahip olduğu yaklaşık 29646000 ton rezerv ile asbest bakımından en zengin ilk 10 ülke içinde yer almaktadır. Sivas, Erzincan, Tokat (Turhal), Bursa (Orhangazi), Hatay ve Bitlis’te krizotil, Eskişehir (Mihalıccık)’de ise amfibol türü asbest yatakları bulunmaktadır.
Ülkemiz zengin rezervlere sahip olmasına karşın asbest madenciliğinde uzun yıllardan beri hiç bir gelişme sağlanamamış ve üretim tesisleri kurulmuş olsa da Türkiye’de asbest madenciliğinin pilot işletme seviyesini geçememiştir. 2000’li yıllarda dünyadaki yasaklama eğilimi sonucu asbest madenciliği tümüyle gündemden çıkmıştır.
Asbestin kontrolsüz kullanılmasının insan sağlığı üzerine olumsuz etkilerinin tartışılmasını müteakip dünyada olduğu gibi Türkiye’de de asbest ile ilgili hukuki düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır.
İkame Maddeler
Asbest içermeyen lifler; doğal organik lifler (pamuk ve saç), sentetik organik lifler (aramid, polyester ve rayon), doğal oluşan mineral lifler (wollastonit, diatom parçaları) ve insan yapımı mineral liflerdir.
Asbest Ölçümleri ve Sınır Değerleri
Asbestin insan sağlığı üzerine olan etkilerinin saptanması asbest yerine kullanılabilecek maddelerin araştırılması konusundaki çabalara hız vermiş olup, insan yapımı bazı mineral lifler endüstride kullanılmaya başlanmıştır.
İnsan yapımı mineral lifler, lifli inorganik bileşiklerdir. Kaya, kil, cüruf ve camdan üretilirler. 3 ana grupta sınıflandırılırlar
- Cam Lifi (Fiberglass): Cam Yünü ve Cam İplik (Cam Elyaf)
- Mineral Yün: Kaya Yünü ve Cüruf Yünü
- Ateşe Dayanıklı Seramik Lifler
Cam elyaf, cam ipliğidir. Silisli kum, kireçtaşı, asitborik, alüminyum ve magnezyum karışımından elde edilir. Yapılarda sıcak su ve buhar kazanları ve borularında, teknelerde hafif yapılı plastik gövdeleri sağlamlaştırmak amacıyla kullanılır
Cam yünü, silis kumunun 1200 – 1250 °C’de ergitilerek elyaf haline getirilmesi sonucu oluşmaktadır. Dış duvarlarda her türlü duvar ve betonarme elemanların iç yüzeylerinde, iç bölme ve komşu duvarlarda, merdiven ve asansör boşluklarına bitişik duvarlarda, her türlü ahşap oturtma çatılar, metal çatılar ve sandviç çatılarda, ahşap karkas binaların içten ısı ve ses yalıtımı uygulamalarında kullanılmaktadır.
Kaya Yünü, yalıtıma en uygun kaya tipi olan bazalt kayadan üretilir. Isı yalıtımı, yangın yalıtımı, ses yalıtımı, asma tavanlarda ve rutubet ve nemi engellemek amacıyla kullanılır.
Seramik lifler, metalik olmayan inorganik malzemelerdir. Oksitler, nitritler ve karbitler seramik malzemelerin esasını oluştururlar. Cam lifinin kullanıldığı yerlerde uygulama alanı bulurlar.
Asbest Kaynakları
Asbest, tutuşmazlık, sıcaklığa ve pasa mukavemet, ısı izolasyonu, yüksek mekanik dayanıklılık, çimento ve diğer benzerleri ile yakınlık kurabilme vb. gibi özellikleri olması nedeniyle birçok alanda kullanılmaktadır. Bu kullanım alanlarından en öne çıkan inşaat/yapı sektörü olmaktadır
Emeklilikten Sonra Tekrar Çalışma Şartları
1) Tavanlar, duvarlar, kirişler ve kolonlar üzerine püskürtme asbest
2) Asbest Çimentolu Su Tankı
3) Gevşek Dolgu İzolasyon
4) Kazan ve Borularda Kaplama
5) Tavan Kaplaması
6) Klozet
7) Bölme Duvar
8) Yangın Kapısı
9) Asbestli Halatlar ve Contalar
10) Marleyler
11) Kazanın Etrafındaki Asbestli Paneller
12) Yangın Battaniyesi
13) Duvar ve Tavanlarda Dekorasyon Amaçlı Kaplamalar
14) Eternit
15) Asbestli Çimento Paneller
16) Asbest Çimento Olukları ve Boruları
17) Üst Eşik
18) Asbestli Çimento Bacası
19) Diğerleri: Sigorta kutusunda, Havalandırma Sisteminde
Asbestle Çalışmalarda Risk Değerlendirmesi
Ülkemizde inşaat/yapı sektöründe asbestin ne kadar kullanıldığına dair veriler oldukça sınırlı olmakla birlikte gerek bina gerekse endüstriyel birçok yapının üretim süreçlerinde kullanıldığı bilinmektedir. Bu nedenle bu yapıların yıkımı ve tadilatı gündeme geldiğinde, faaliyete başlamadan önce asbestin bulunup bulunmadığına ilişkin gerekli analizlerin yapılması ve asbest maruziyetinin önlenmesi gerekmektedir
