Ozona Bağlı Hastalıklar

Ozona Bağlı Hastalıklar, son derece reaktiftir. Üst ve alt solunum yolları için son derece irritandır. Reaktif azot ürünleri oluşturarak membran lipidlerinin ve proteinlerin oksidasyonuna neden olur

Ozon, düşük solubiliteli, renksiz, irritan, reaktif bir gazdır. Gün ışığı veya yapay UV ışığı varlığında uçucu organik bileşiklerin azot oksitleriyle reaksiyonu sonucu oluşur.

Ozona Bağlı Hastalıklar

Dizel egzozlarının fotokimyasal reaksiyonu en önemli çevresel hava kirliliği kaynağıdır. Ozon kirliliği oluşturan endüstriyel işlemler şunlardır;

• Kaynak işlemleri; İnert gaz altı, argon, çıplak tel ark(çelik, alüminyum ve alaşımlarıyla) kaynağı. Kapalı alanda yapılan işlemler riski artırır.
• Ozon üretimi
• Yüksek yoğunlukta UV salınımına neden olan işlemler; plazma kaynak, cam üfleme, sıcak metal işlemleri, foto-gravürcülük, cıvalı lamba kullanımı, fotokopi makinaları, projeksiyon makinaları
• Yüksek voltajlı elektrik ekipmanları; elektrokaplama, elektrostatik boyama, lineer akseleratörler,
• Ağartma işlemleri; tekstil, kağıt, kağıt hamuru, balmumu, nişasta, şeker, teflon, sentetik lifler,
• Mineral yağ arıtma,
• Yaşlandırma, kurutma(ağaç, şarap, viski, cila, mürekkep)
• Ozonlama
• Yüksek uçuşlarda uçak kabininde oluştuğu bildirilmiştir.

Ozonun Etkileri

Son derece reaktiftir. Üst ve alt solunum yolları için son derece irritandır. Reaktif azot ürünleri oluşturarak membran lipidlerinin ve proteinlerin oksidasyonuna neden olur. Epitel nekrozu ve hava yolu inflamasyonu yapar. Akciğer sekresyonlarını artırır. Oksijenasyonu azaltır. Bronkospazmı artırır. Enfeksiyon direncini bozar. Alerjenlere cevabı artırır. Kronik maruziyet distal havayollarında remodeling oluşturur; tip1 pnömositler tip 2 hücrelerine dönüşür(“bronşiolarizasyon”). Sentrasiner bölgede hasar vardır. Respiratuvar bronşiyolit gelişir. Erken ölüm riskini artırır.

Klinik Değerlendirme

Ozon inhalasyonu önemli irritan özelliklere sahiptir, fakat cevapta kişisel değişkenlik söz konusudur. Semptomların şiddeti maruziyet süresi ve ozon yoğunluğu ile ilişkilidir. Kısa süreli hafif maruziyetlerde bile(0.01-0.05 ppm) keskin kokusu duyulur. Dozu arttıkça koku hissi azalır, gözlerde, burunda, boğazda irritasyon, yanma, kuruluk, öksürük olur. Doz arttıkça semptomlar da artar.

Başağrısı, bulantı, kusma, göğüste sıkıntı hissi, nefes darlığı olur. Bu semptomlar günlerce, hatta haftalarca sürebilir. Yüksek düzeylerde akut maruziyet akciğer ödemi ve ölüme neden olur. Etkilerinin çoğu akut olmakla birlikte, akciğerde kronik etkileri de vardır. Ozona akciğer yanıtı şöyle özetlenebilir;

• Derin inspirasyonla kötüleşen öksürük ve göğüs ağrısı
• FVC ve FEV1’de azalmalar
• Muhtemelen bronşial duysal C lifleri stimülasyonu ve solunum paterninde vagal yolla indüklenen değişikliklere bağlı olarak, solunum hızında ve tidal ventilasyonda artma şeklinde solunum paterni değişiklikleri
• Astım ve KOAH’ı
• Bronş aşırı duyarlılığına neden olur. Hem astımlılarda, hem normal bireylerde, Metakolin Bronş aşırı duyarlılığını geçici olarak artırır.
• Yüksek doz maruziyette dispne, siyanoz, pulmoner ödeme neden

Doza bağlı olarak sistemik iyonizan radyasyon gibi davranır ve kromozom hasarı ve mitotik indekste artışa neden olur.

Ozon Tanısı, Tedavi ve Önleme

Tanı

Semptomların varlığı ve maruziyet öyküsünün sorgulanması yeterlidir. Etkilenmenin düzeyini belirlemek için solunum fonksiyon testleri ve fizik muayene yapılmalıdır. Yüksek doz maruziyeti olanlar akciğer ödemi gelişimi açısından muayene ve ACG ile takip edilmelidir.

Semptom ve bulgular

• Kuru öksürük
• Dispne
• Burun akıntısı
• Ses kısıklığı
• Başağrısı
• Başdönmesi
• Göğüste sıkıntı hissi

Fizik Muayene

Akut irritasyon bulguları ve dozla ilişkili olarak dinlemekle ronküsler duyulabilir.

Tanısal Testler

Spesifik tanısal test yoktur. Hemogram alınmalı, SFT yapılmalı, akut etkilenmelerde SaO2 ve arter kan gazları ölçümü yapılmalıdır. Kalıcı hasar SFT ve ACG ile izlenmelidir.

Ayırıcı Tanı

Diğer toksik gaz inhalasyonları, ÜSYE’ları, astım ve allerjiler, pnömoni, bronkopnömoni gibi tablolardan ayırt edilmelidir.

Tedavi

Tedavi semptomatiktir. Akut maruziyette ortamdan uzaklaştırılmalı, göz etkilenmesi varsa bol suyla yıkanmalı, solunum etkilenmesi varsa oksijen desteği, gereğinde mekanik solunum sağlanmalıdır. Kalıcı solunum hasarı varsa, standart tedaviler uygulanmalıdır.

Komplikasyonlar

Kalıcı SFT bozukluğu, KOAH, astım, solunum yetmezliği

Prognoz

Doz ve maruziyet süresiyle ilişkilidir. Akut yüksek doz maruziyet ölümle sonlanabilir. Kronik maruziyete bağlı solunum epiteli remodelingi, kronik akciğer hastalığına neden olabilir.

Duyarlılık

Ozon etkisine gençler yaşlılardan daha duyarlıdır.

Önleme

• Lokal egzoz havalandırma
• Genel havalandırma
• Temiz hava sağlama
• Yüz maskesi
• İşaretleme
• Ortam ölçümleri
• İşe giriş muayenesi; Akciğer ve kalbi öncelikleyen anamnez alınmalı ve fizik muayene yapılmalı, ACG, SFT yapılmalıdır.
• Periyodik muayene; Yılda bir fizik muayene yapılmalı, SFT alınmalı, bunda bozukluk yoksa ACG alınmalıdır.

Anamnez

İyi bir meslek anamnezi hem hastalıkların başlaması ve ilerlemesini engeller, hem de işyerindeki diğer çalışanların korunmasını sağlar. İşyeri hekimi meslek hastalıkları tanısı koyabilmek için şu üç konuda yeteneğini artırmalıdır:

1. Meslek hastalıklarından güçlü bir şüphe düzeyi
2. Yeterli meslek öyküsü alma becerisi
3. İş yeri hekimliği kaynaklarına kolay erişim

Anamnez alırken, hastalıklarda mesleksel etyolojinin düşünülmesini güçlendiren şu 4 sorunun yanıtı bulunmaya çalışılmalıdır;

Hastanın yaptığı işi hakkında bilgi edinmek çok zaman almaz. Bunun için kısa ve uzun tarama soru listeleri kullanılabilir;

1. Ne tür iş yapıyorsunuz?
2. Sağlık sorununuzun işinizle ilgili olduğunu düşünüyor musunuz?
3. Yakınmalarınız hafta içinde ya da sonunda ağırlaşıyor mu? Evde ya da işte ağırlaşıyor mu?
4. Şunların herhangi birine maruz kalıyor musunuz: kimyasallar, tozlar, metaller, radyasyon, gürültü veya sık tekrarlanan hareketler?
   1. Bunların herhangi birine geçmişte maruz kaldınız mı?
   2. İşyerinde kişisel koruyucu kullanıyor musunuz?

5. İş arkadaşlarınızın herhangi birinde benzer yakınmalar var mı?