İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyona Bağlı Hastalıklar

İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyona Bağlı Hastalıklar, iyonize etmeyen radyasyon, iş ortamında yaygın olarak bulunur ve çeşitli sağlık riskleri taşır

Elektromanyetik radyasyon elektrik ve manyetik alanlardaki salınımın oluşturduğu farklı dalga boyundaki enerjilerdir. Doğal (güneş) ya da yapay olabilir. Ortamda ilerleyip, bir yüzeye çarpınca emilir, yansıtılır, kırılır ya da cismi geçerler. Elektriksel veya manyetik alanın büyüklüğü, dalga boyu, frekansı belirleyici özellikleridir.

Dalga boyu ve etkilerine göre iki farklı türü vardır; İyonizan ve noniyonizan radyasyon. Noniyonizan radyasyonun maddenin atom veya moleküler yapısını değiştirecek kadar enerjisi yoktur. Fakat ısınma ve fotokimyasal reaksiyonlar gibi etkilere neden olabilirler. İki çeşiti vardır; optik (ultraviyole, kızılötesi ve görünür radyasyon. Lazer ve radyofrekans (mikrodalga, radyofrekans, çok düşük frekans) bu gruptadır.

İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyona Bağlı Hastalıklar

Non-iyonizan radyasyon çeşitleri

Dalga boyu (nm)

Görünür ışık                                             400 – 760 nm

Mikrodalga (MW)                                        1 mm – 1 m

İyonize etmeyen radyasyon, iş ortamında yaygın olarak bulunur ve çeşitli sağlık riskleri taşır

UV Radyasyon

UV radyasyonun doğal kaynağı güneştir. Yapay kaynakları cıvalı lambalar, ksenon lambaları, lazerler, bazı floresan tüpleri, plazma kaynağı ve elektrik kaynağı arkıdır. Hastanelerde germisidal olarak kullanılır. Ayrıca fotogravür, aydınlatma, sterilizasyon, laser, tıbbi tanı ve tedavi amaçlarıyla da kullanılır.

Ark kaynağı radyasyonu çeşitli faktörler bağlıdır; elektrotlar, deşarj akımı, etraftaki gazlar gibi. Kaynak UV radyasyonu, havadaki oksijen ve azottan ozon ve azot oksitleri oluşturur.

UV radyasyon, dalga boyuna göre üç banda ayrılır; UV – A 313 – 400 nm

UV – B         280 – 315 nm

UV – C         < 280 nm

Dalga boyu 295 nm.ye kadar olanlar epidermisde emilir. Daha uzun dalga boyu olanlar dermisi penetre eder. 300 nm.den uzun dalga boyunda olanlar korneayı geçer ve lenste absorbe edilirler.

Çalışanlar doğal (güneşten kaynaklanan=solar) veya yapay UV radyasyona maruz kalabilirler. Postacılar, kuryeler, polis memurları, askeri personel, inşaat işçileri, enerji ve telefon teknisyenleri, surveyanlar, kamyonet ve kamyon sürücüleri gibi açıkta çalışanlar doğal UV radyasyona daha çok maruz kalırlar.

UV radyasyon maruziyeti, özellikle 270-280 nm dalga boyunda, fotokeratit ve konjuntivite neden olur. Gözlerde ağrı, yanma, ışığa tahammülsüzlük, görme bulanıklığı, göze kum dolması hissi vardır(kaynakçı gözü). 295-310 nm dalga boyuna yoğun maruziyet, katarakta neden olur. Cildde yaptığı en sık akut etki, eritemdir (güneş yanığı). Kronik etki; aktinik keratoz ve keratoakantoma gibi prekanseröz cild değişikliklerine ve bazal hücreli kanser, skuamöz hücreli kanser, malign melanom gibi cild kanserlerine neden olur. Göz kanserlerine de neden olabilir.

Görünür ışık

Çok parlak ışığa kısa süreli maruziyet, retinada termal hasar yapar. Mavi ışık da(400-500 nm) retinada fotokimyasal reaksiyon oluşturur. Görme alanı defekteri ile sonlanan senil maküler dejenerasyonun nedeni, solar retinittir.

Kızılötesi

Sıcak cisimlerden salınır. Fırınlar, sıcak metaller, plazma ve ark kaynakları, kurutma, ısıtma ekipmanları, spot ısıtma cihazları endüstriyel maruziyet kaynaklarıdır. Bazı lazerler ve fizyoterapi cihazlarından da salınır. Yüksek düzeylerde akut maruziyet kornea, iris ve lenste termal hasara neden olur. Cam üfleyicilerde ve fırın işçilerinde uzun süreli maruziyet katarakta neden olur (Sıcak kataraktı) (Bkz. Kutu 1). Cildde yanıklara ve pigmentasyon artışına neden olur.

Mikrodalga

Uydu iletişim, radar, hava ve trafik kontrol, meteoroloji, televizyon vericisi gibi iletişim ve yön bulma sektöründe geniş bir kullanım alanı vardır. Mikrodalga fırın ve diatermi cihazlarında da kullanılır. Yüksek kilovoltajlı enerji kaynakları, ahşap kurutma, plastik kaplama gibi dielektrik ısıtma işleminin kullanıldığı makineleri, fizyoterapi cihazları diğer maruziyet kaynaklarıdır. Derin dokularda moleküler vibrasyon ve rotasyona neden olarak lokal ısı artışı ve hücre hasarı yaparlar. Etki dalga boyuna, enerji yoğunluğuna, maruziyet süresine, vücudun büyüklüğüne, şekline, elektriksel özelliklerine, yansıtma yeteneğine bağlıdır.

Maruziyetten günler sonra, ısı etkisine bağlı olarak ödem ve koagülasyon nekrozundan oluşan lokal şişlikler görülür. Ciltte güneş yanığı görünümü vardır. Eritem, endurasyon, vezikül ve bülle oluşabilir. Gözlerde katarakt, kornea hasarı ve retina lezyonları gelişebilir. Bazı kalp pillerini ekileyebilir. Kümülatif etkisinin olup olmadığı, kanserojen olup olmadığı, mikrodalga kaynağı olan cep telefonlarının zararlı olup olmadığı konusunda araştırmalar devam etmektedir.

Radyofrekans

Radyofrekansın 3-30 MHz bandında tipik kullanım alanları; radyo vericileri, amatör telsiz, tıbbi diatermi, astronomidir. Potansiyel biyolojik tehlikeleri mikrodalgalar kadar büyük değildir. Mikrodalga radyasyon gibi, yeterli miktarda emilirse derin dokularda termal etkiler yaratabilir.

Lazer

Dalga boyu 0.3-10 mcm arasında olan elektromanyetik radyasyondur. Kaynakçılık, metal kesme, surveyans, iletişim ve çeşitli ölçü aletlerinde kullanılır. Tıpta kansız cerrahi amacıyla kullanılır. Temel biyolojik etkisi dokuda lokal ısı artışıdır. Cildde fotokimyasal reaksiyonla eriteme de neden olur. Başlıca gözleri etkiler. Dozla ilişkili olarak retinal yanıklar, görme azalması, santral görme kaybı ve körlüğe kadar uzanan tablolara neden olabilir. İkinci hedef organı cilttir. Göz kadar hassas değildir. Lokal eritemden ülsere kadar değişir. Cild altı organlar da hasarlanabilir. Oluşan lezyonlar gerileyicidir.

Aşırı düşük frekanslı radyasyon

Şarj aletleri, matkaplar, elektrikli testereler, floresan lambaları, kalemtraşlar, dikiş makineleri, taşınabilir ısıtıcılar, saatler, saç kurutma makineleri, elektrikli traş makineleri, tavan vantilatörleri, klimalar, buzdolapları, fotokopi makineleri, faks makineleri, televizyon ve bilgisayar ekranları gibi elektrikli ev ve büro alet ve makineleri, elektrik tesisatı ve elektrik hatları maruziyet kaynaklarıdır. Bu kaynaklar başlıca 60 Hz, bazen daha yüksek frekansları yayarlar. Biyolojik etkilerine ilgi giderek artmaktadır.

Bilgisayar kullanıcılarında ciltte kaşıntı, yanma, ağrı, kızarıklık, sıcaklık hissi, baş ağrısı ve baş dönmesi gibi semptomlar görülebilir. Aşırı düşük frekans maruziyeti ile kanserler, intihar, depresyon, “elektroduyarlılık” olarak bilinen allerjiler, Alzheimer hastalığı, biyoritm değişiklikleri, immün sistem değişiklikleri, beyin aktivitelerinde ve kalp hızındaki değişiklikleri araştıran çok sayıda çalışma yapılmaktadır.

Önleme

İşyeri ortam gözetimi yapılmalıdır. Ortam ölçümleri ve kişisel maruziyet ölçümleri yapılarak risk değerlendirmesi yapılmalıdır. Ortam gözetimi amacıyla spektroradiometer ile ortam UV radyasyon ölçümleri yapılabilir. Ancak bu ölçümle rutin iş hijyeni çalışmaları içerisinde yer almamaktadır. Bunun yerine, kişisel maruziyeti değerlendirmek için dar band UV-metreler ve UV dozimetreleri kullanılmaktadır. Bunlar da daha çok araştırmalara yöneliktir.

İyonlaştırıcı olmayan radyasyondan korunmanın temel kuralları; kaynağın yakınında geçirilen zamanın kısıtlanması, çalışırken kaynağın mümkün olan en uzağında bulunulması, ve kişisel korunmadır. Örneğin açıkta çalışırken uygun giysiler, geniş kenarlı şapkalar, güneş gözlükleri, koruyucu kremler kullanmalıdır. Kaynakçılık gibi işlemlerde uygun göz, yüz ve cild koruyucuları kullanılmalıdır. Yapay kaynaklar kullanılıyorsa filtreleme, paravan, kapalı çalışma gibi mühendislik önlemleri uygulanmalıdır. Çalışma saatlerinde salınan enerji düzeyi kısıtlanabilir. Çalışanların eğitimi,riskli alanlarda uyarı levhalarının kullanımı sağlanmalıdır.

Çalışanların sağlık gözetimi; işe giriş ve periyodik muayeneleri yapılmalıdır. Fotokeratit, eritem gibi bulgular gözlenirse, aşırı maruziyet olduğu düşünülerek iş ortamı değerlendirmesi yapılmalıdır.

SICAK KATARAKTI