Kalay ve Bileşiklerine Bağlı Hastalıklar

Kalay ve Bileşiklerine Bağlı Hastalıklar, anemi, böbrek ve karaciğer hasarı, ensefalite neden olabilirler.

Kalay yumuşak, bükülebilir, gümüşsü bir metaldir. Aşınmaya direnci nedeniyle yaygın kullanım alanı vardır. Kullanılan ana cevheri kassiterit(SiO2) ve linitrondur. Daha az önemi olan sülfid cevherinde de bulunur (stanniot-Cu2FeSn2 ve tealit-PbZnSnS2). Taranarak ayrılan cevherler yüksek ısıda indirgenip kullanıma hazırlanırlar. Metal ve alaşımlarından yeniden kazanma yoluyla da önemli miktarda kalay elde edilmektedir.

Ana kullanım alanı kaplamacılıktır. Metaller asitlere ve atmosfere direnç kazanmaları amacıyla kalayla kaplanırlar. Konserve kapları, ev gereçleri, dekoratif amaçlarla demir ve çelik kaplamada kullanılır. Elektronik malzemelerin kaynak işlemlerinde de bir kalay-kurşun alaşımı kullanılır. Matbaacılıkta, mücevhercilikte kullanılırlar. Kalay florid, diş macunu yapımında kullanılır. Organik bileşikleri, plastiklerin ve yağın yapısında stabilizatör olarak bulunur. Silikon lastiklerin sertleştirilmesinde katalizör olarak, tekstil ve derinin korunmasında, deniz boyalarında pestisid olarak kullanılır.

Kalay ve Bileşiklerine Bağlı Hastalıklar

Eritme işlemleri sırasında kalay oksit dumanına maruz kalınır. Sülfidli kalay cevherinin ısıtılması sırasında kükürt dioksite maruz kalınır. Kaplamacılıkta SnO2 toz ve dumanlarına maruz kalınır. Sn elektrotları ve diğer alaşımların üretiminde çalışanlar da risk altındadır. Boya formülasyonunda ve plastik üretiminde, çok toksik olan organik bileşiklerine maruz kalınır. Botların dış cephe kaplamalarında organik cıvalı boyaların kullanımı, liman sularındaki canlıların zehirlenmelerine neden olabilir. PVC, uretan ve silikon lastik yapımında divalan organik bileşikleri kullanılır. Trivalan organik bileşikleri biyosid olarak koruyucu amaçlarla tekstil, deri, cam ve kağıt üretiminde kullanılır.

Kalay Maruziyetinin Etkileri

İnorganik kalayın GİS’den emilimi zayıftır. Ağızdan alınanın çoğu feçesle atılır. Absorbe olan kalay RES, KC, dalak gibi organlarda birikir. İdrarla atılımı kısıtlıdır. İnhale edilen bileşikleri akciğerlerde birikir. Organik bileşikleri; inhalasyon, oral alım ve cildle temasla absorbe olabilir. Hem-oksijenaz sentezini ve mikrozomal enzimleri inhibe ederler. Genotoksik özellikleri vardır. Anemi, böbrek ve karaciğer hasarı, ensefalite neden olabilirler. Atılımı kimyasal yapısına bağlıdır, safra ve idrarla olabilir.

Klinik Değerlendirme

Akut etkiler

İnorganik kalay bileşikleri: Yüksek konsantrasyonda kalay tozlarına maruz kalan işçilerde göz, boğaz ve solunum yolları irritasyonu olur.

Organik kalay bileşikleri: Trimetil veya trietil kalaya akut maruziyet ciddi cild irritasyonu yapar ve bunu SSS etkileri izler. Başağrısı, halsizlik, görme bozuklukları görülebilir. Ciddi olgularda konvülziyon ve koma görülebilir. Ölümcül olmayan olgularda iyileşme gecikebilir.

Kronik etkiler

İnorganik kalay inhalasyonuna bağlı oluşan pnömokonyoza stannozis denilmektedir. Stannozis kalay cevheri madenlerinde çalışanlarda çok fazla görülmez. Solunum sistemini etkileyecek derecede mikropartikül oluşumu özellikle kalay oksit dumanın oluştuğu endüstrilerde görülmektedir. Stannozis’de fonksiyonel etkilenme çok fazla olmaz. Ancak radyolojik görünüm dramatiktir; bilateral yüksek dansiteli, büyüklükleri 1 mm civarında “p” tipi opasiteler şeklinde mikrogranüler infiltrasyon izlenir. Patolojik olarak, bulgular KİP’nun maküllerine benzer; nadiren daha az sayıda ancak daha büyük nodüller de görülür.

Kalay dumanı, metal dumanı ateşine neden olabilir.

İnorganik bileşiklerine kronik maruziyet özellikle alt karın bölgesi ve kalçada eritematöz cild lezyonları ve follikülite neden olur.

Kalay Maruziyeti Tanısı, Tedavi ve Önleme

Tanı

Meslek öyküsü, semptom ve bulguların varlığı, stannozisde tipik radyolojik bulgular tanıda yol göstericidir.

Semptom ve bulgular

İnorganik:

•  Solunum ve mukoz membranlarda irritasyon
• Benign pnömokonyoz (stannozis)

Organik:

• Cild irritasyonu
• Başağrısı, görme bozuklukları
• Konvülzüyon, koma

Fizik Muayene

Spesifik muayene bulgusu yoktur. Hedef organ muayeneleri yapılmalıdır. Organik bileşiklerine maruziyette nörolojik bulgulara dikkat edilmelidir.

Tanısal Testler

İnorganik kalaya kronik maruziyetten sonra akciğer grafisinde tüm akciğer alanlarında yaygın nodüler dansiteler görülür. Solunum fonksiyonlarındaki bozulma, silika veya diğer fibrojen ajanlarla birlikteliğini düşündürmelidir. Organik bileşikleri ile akut zehirlenmelerde karaciğer ve böbrek fonksiyonları bozulur, anormal EEG bulguları görülür. Organik bileşiklerinin idrar düzeyinin artması, tanıyı doğrular.

Tedavi

İrritan ve dermatolojik etkiler işten uzaklaştırma ile düzelir. Organik bileşiklerine cild temasından sonra cild güçlü bir deterjan ve suyla çok iyi yıkanmalıdır. Nörolojik, hepatik ve renal toksisite bulguları, klinik gereklilik varsa tedavi edilmelidir.

Önleme

Depolama ve ambalajlama işlemlerinin kapalı olması ve ortamın iyi havalandırılması SnO2 toz ve dumanlarına maruziyeti azaltır. İşyeri ortamını değerlendirme: İşyeri ortam havasında kalay düzeyi izlenmelidir. Ülkemizde Kalay (Kalay olarak inorganik bileşikleri) müsaade edilen ortam sınır değeri; 2 mg/m3’dür. İşlem sırasında solunum korunması sağlanmalıdır. Solunum ve cild temasından kaçınmak için organik bileşiklerle çalışırken çok dikkatli olunmalıdır. Periyodik muayeneden inorganik kalay bileşikleri ile çalışanlarda solunum sistemine, organik bileşikleri ile çalışanlarda cild ve SSS’ne dikkat edilmelidir. İşyeri ortam gözetimi ve biyolojik etki gözetimi yapılmalıdır. İşe giriş ve periyodik muayenelerde solunum sistemi ve cilde dikkat edilmeli ACG ve SFT alınmalıdır.

Anamnez

İyi bir meslek anamnezi hem hastalıkların başlaması ve ilerlemesini engeller, hem de işyerindeki diğer çalışanların korunmasını sağlar. İşyeri hekimi meslek hastalıkları tanısı koyabilmek için şu üç konuda yeteneğini artırmalıdır:

1. Meslek hastalıklarından güçlü bir şüphe düzeyi
2. Yeterli meslek öyküsü alma becerisi
3. İş yeri hekimliği kaynaklarına kolay erişim

Anamnez alırken, hastalıklarda mesleksel etyolojinin düşünülmesini güçlendiren şu 4 sorunun yanıtı bulunmaya çalışılmalıdır;

Hastanın yaptığı işi hakkında bilgi edinmek çok zaman almaz. Bunun için kısa ve uzun tarama soru listeleri kullanılabilir;

1. Ne tür iş yapıyorsunuz?
2. Sağlık sorununuzun işinizle ilgili olduğunu düşünüyor musunuz?
3. Yakınmalarınız hafta içinde ya da sonunda ağırlaşıyor mu? Evde ya da işte ağırlaşıyor mu?
4. Şunların herhangi birine maruz kalıyor musunuz: kimyasallar, tozlar, metaller, radyasyon, gürültü veya sık tekrarlanan hareketler?
   1. Bunların herhangi birine geçmişte maruz kaldınız mı?
   2. İşyerinde kişisel koruyucu kullanıyor musunuz?

5. İş arkadaşlarınızın herhangi birinde benzer yakınmalar var mı?