Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması ajanlarla meydana gelen meslek hastalıkları, hedef organ ve sistemlerin meslek hastalıkları ve mesleki kanserler olmak üzere 3 sınıfa ayrılır.
Meslek Hastalıklarının Sınıflandırılması
İçindekiler
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kurulduğu yıl olan 1919 yılında ilk meslek hastalığı olarak “antraks” hastalığını tanımlamıştır. Daha sonra 1925 yılında Çalışanların Tazmini (Meslek Hastalıkları) Sözleşmesinde (No.18) ilk “ILO Meslek Hastalıkları Listesi” yayınlanmıştır. İlk listede 3 meslek hastalığı mevcuttur. 18 No’lu Sözleşme 1934 yılında gözden geçirilerek 42 nolu Sözleşme ile 10 adet meslek hastalığı tanımlanmıştır. 1964 yılında yayınlanan 121 nolu Sözleşme ekinde ayrı bir meslek hastalıkları listesi yayınlanmıştır.
ILO, meslek hastalıkları listesini güncellemiş ve 70 adet meslek hastalığını tanımlayarak 194 sayılı Meslek Hastalıkları Listesi Tavsiye Kararını yayınlamıştır. Tıbbi ve yasal olarak bir hastalığın mesleki maruziyete bağlı olduğu kesin olarak kanıtlandığında adı meslek hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Bununla beraber bu ilişkiyi ortaya koymak her zaman o kadar kolay olmamaktadır. Meslek hastalıklarının büyük kısmı çok faktörlü bir etkileşim sonucu ortaya çıkmaktadır. İş ve hastalık ilişkisi üç kategoride tanımlanmaktadır:
- Meslek Hastalıkları; Genellikle tek bir etkenle meydana gelen, özgün ve kuvvetli bir mesleki ilişkinin ortaya konması ile meslek hastalığı tanısı konur.
- İşle İlgili Hastalıklar; Pek çok etkenin bir arada görüldüğü, çalışma ortamının rol oynayabildiği, birlikte farklı risklerin de yer aldığı, karmaşık bir etyolojiye sahip hastalıklardır.
- Çalışanları Etkileyen Hastalıklar; İşle ilgili bir ilinti olmamasına karşın mesleki zararlı etkenlerle ortaya çıkışı artan hastalıklardır.
İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi Uygulamaları
Meslek hastalığı tanısının konması için önemli olan iki kriter; özel çalışma ortamı ve/veya aktivitesi ile özel bir hastalık arasında etken-maruziyet ilişkisinin olması ve tanı konan hastalığın söz konusu meslek çalışanlarında toplum ortalamasına göre daha fazla görülmesidir. Etken-maruziyet ilişkisinin net bir şekilde ortaya konabilmesi için; klinik ve patolojik tanıların konması, mesleki anamnez ve iş analizi, etken ve hastalık ilişkisini ortaya koyan epidemiyolojik veriler yararlı olmaktadır.
Meslek Hastalıkları ve Yükümlülük Süreleri!
Meslek Hastalığını Tanımlayıcı Kriterler
Uluslararası meslek hastalıkları listesine bir hastalığın eklenmesi için tanımlayıcı kriterler şunlardır:
- Maruz kalma ve etkilenim ilişkisinin güçlü ve bilimsel olarak ispatlanmış olması
- Hastalığın belli işlerde veya çalışma alanlarında ortaya çıkması
- Maruz kalan işçi sayısı ile riskin şiddeti arasındaki ilişkinin kuvvetli olması
- Hastalığın birçok ülkenin ulusal meslek hastalığı listesinde yer alması.
Meslek hastalığı ile ilgili son yıllarda yürütülen epidemiyolojik çalışmalar ve araştırmalar meslek hastalıklarına ilişkin bilgi ve müdahale olasılıklarını artırmıştır. Yasal olarak meslek hastalığı tanısı koymak oldukça karmaşık bir süreç olup günümüzde tıbbi tanı ve ölçüm sonuçları ile illiyet bağı kurulması daha da güçlenmiştir. Ülkeden ülkeye tazminat sistemi farklılık göstermektedir. ILO Meslek Hastalıkları Listesi (121 sayılı Sözleşme ve R194 sayılı tavsiye kararı) üye ülkelerin meslek hastalıkları politikası geliştirme ve korunmanın teşviki ve geliştirilmesi ile ilgili en temel dokümandır
Meslek hastalıkları tümüyle önlenebilir hastalıklar olup halk sağlığı ve ülke sağlık politikalarındaki yeri özel ve önemlidir. Edinilen bilgiler ışığında korunma önlemleri çeşitlendirilmekte ve geliştirilmekte ve sonuç olarak önleme ve korunma tedbirlerini yeterli ve sürekli alabilen ülkelerde meslek hastalıklarının görülme sıklığı azalmaktadır.
ILO Meslek Hastalıkları Listesi
ILO Meslek Hastalıkları Listesinde meslek hastalıkları üç kategoride toplanmaktadır:
Kapalı Alanlarda Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği
- Ajanlarla meydana gelen meslek hastalıkları (fiziksel, kimyasal ve biyolojik),
- Hedef organ ve sistemlerin meslek hastalıkları ( solunum, deri, kas iskelet),
- Mesleki kanserler
Meslek hastalıkları, neden olan etmenlere göre sınıflandırılabilir:
- Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları
- Ağır metaller
- Çözücüler
- Gazlar
- Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları
- Gürültü ve titreşim
- Yüksek ve alçak basınçta çalışma
- Soğuk ve sıcakta çalışma
- Tozlar
- Radyasyon
- Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları
- Bakteri kaynaklı olanlar
- Virus kaynaklı olanlar
- Biyoteknoloji kaynaklı olanlar
- Psikolojik kaynaklı olan meslek hastalıkları
- Ergonomiye özensizlikten kaynaklanan meslek hastalıkları
Meslek Hastalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma Süreci
Birçok meslek hastalığı tanısı temel iş sağlığı hizmetleri kapsamında konulabilir. Ancak birçoğunda uzmanlaşmış mesleki tıp kliniklerine başvurulması gerekmektedir. Her iki durumda da tanıya ait özel bir plan izlenmektedir:
- Hastalığa neden olabilecek maruziyetin tanımlanması
- Özel maruziyetle ilişkili olduğu bilinen klinik bulguların incelenmesi
- Hastalığın olası bir nedeni olarak meslek dışı faktörlerin hariç tutulması
- Meslek hastalığının varlığı veya yokluğu hakkındaki sonuç (tanı)
- İşyerinde önleyici tedbirler için öneriler oluşturulması
- Meslek hastalıklarının yetkili makamlara bildirilmesi
İşle ilgili hastalıkların tanısının, tazminat açısından kesin bir yasal statüsü bulunmamaktadır, fakat önleyici ve kontrol tedbirleri üzerinde önemli bir etkisi bulunabilir
Meslek hastalıkları içinde patognomonik klinik veya laboratuvar bulguları olan çok az hastalık vardır. Benzen intoksikasyonuna bağlı anemi, akrilamid zehirlenmesinde görülen periferik nöritis, bisinozise bağlı bronşit, asbestoza bağlı fibrozis, berilyozis granülomu ya da silikoz nodülasyonu örneklerinde olduğu gibi çoğu meslek hastalığında klinik ve laboratuar bulgularından etyolojik ajana ait yeterince bulguya ulaşılamaz ve asıl etken ortaya konulamaz. Klinik bulgulara ilaveten kişinin maruziyet bilgisi tanıyı koydurabilir. Yani çalışanın iş ve maruziyet öyküsü meslek hastalığı tanısını koymada hayati öneme haizdir.
İnşaat Sektöründe Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı tanısında kullanılan laboratuar testleri 5 grupta toplanabilir;
- Genel sağlık değerlendirmesi: kan sayımı, akciğer grafisi, EKG, tam idrar analizi
- Maruziyete ait nonspesifik testler: ortalama korpusküler volum, ortalama korpusküler hemoglobin konsantrasyonu, eozinofil, karaciğer enzimleri, solunum fonksiyon testi
- Maruz kalınan ajan veya metabolitlerine ait testler: toluen maruziyetinde idrarda hippürik asit, inorganik kurşun zehirlenmesinde kanda kurşun analizi yapılması gibi
- Genetik veya alerji testleri: kronik obstrüktif akciğer hastalıklarında serum alfa 1 antitripsin eksikliği, hemolitik kimyasallara duyarlıkta glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği, organik madde hiper sensitivitelerinde IgE, IgG bakılması gibi.
- Kromozomal değişiklikler: Bazı fiziksel ve kimyasal ajan maruziyetleri kromozomal değişiklikler yapabilmektedir
İşyeri hekimi meslek hastalığı tanısı alan kişiye hukuki hakları ve hastalığı hakkında bilgi vermeli, psikolojik olarak destek olmalı ve onu “koruma” altına almalıdır. O güne kadarki iş ve işveren ilişkisi ile orantılı olarak meslek hastalığı tanısı alan kişinin, işe devamı veya uzaklaştırma kararına karşı açıkça düşmanlık, kızgınlık, depresyon gibi psikolojik reaksiyonları olabilmekte ve tümüyle önlenebilir bir durum olan meslek hastalığına işverenin neden olduğunu düşünebilmektedir.
Meslek hastalığı tıbbi olduğu kadar yasal açıdan da bir sigortacılık tanımıdır. Bu tanı iş risklerinin işveren tarafından yönetilemediği ve çalışanın bu nedenle fonksiyon kaybına ya da hastalık durumuna uğradığını kanıtlamaktadır. Bütün bu nedenlerle, meslek hastalığı tanısı koyacak sağlık birimleri ve ekiplerinin konuyla ilgili iyi eğitimli ve yasal sürece hakim olması gerekmektedir.
Madencilik Sektöründe Meslek Hastalıkları
Sonuç
Tümüyle önlenebilir hastalıklar olan meslek hastalıklarından korunmada kullanılan yöntemler etkinlik sırasıyla; etkenin kaynağında yok edilmesine yönelik (yerine koyma, yer değiştirme vb.), ortama yönelik (ayırma, yaş yöntem, havalandırma, kapatma vb.) önlemler ve son olarak da kişisel korunma araçlarıdır.
İş sağlığı ve güvenliği göstergelerinden biri olan meslek hastalıkları tanı prosedürlerinin yaygınlaştırılması ve kolaylaştırılması, işyeri hekimleri başta olmak üzere sağlık personelinin, işveren ve çalışanların, ilgili tarafların sendikal örgütleri ve meslek örgütlerinin konu ile ilgili bilgi ve duyarlılıklarının artırılması ve gerekli eğitim materyallerinin hazırlanarak sahada kullanımının yaygınlaştırılması ile ülkemizde tespitinde zorlanılan meslek hastalıkları tanısında artış sağlanması beklenmektedir.
Yazının tüm hakları www.nedenisguvenligi.com‘a ve yazara aittir. Telif hakları kanunu gereğince kopyalanamaz ve/veya farklı bir yerde kullanılamaz. Ancak alıntı yapıldığında link ve adres verilmek zorundadır.
Kaynaklar;
Harrington J.M., Gill F.S., Aw T.C., Gardiner K. Occupational Health; 4th Edition,
Rosenstock, L., MD, MPH, Cullen, M.,R., MD, Textbook of Clinical Occpational and Environmental Medicine, Nature and Magnitude of Occupational and Environmental Disease, Chapter 2, Pensylvania,
http://www.ankarameslekdh.saglik.gov.tr/