Kule Vinçlerinde Güvenli Çalışma Uygulama Rehberi

Kule vinçleri, tüm şantiye sahasını kaplamasından ve yüksekte çalışmayı gerektirmesinden dolayı en çok tehlike arz eden iş ekipmanlarının başında gelmektedir. Şantiyelerde yüklerin yatayda ve dikeyde bir yerden bir yere taşınmasını sağlayan kule vinçlerde olabilecek bir kazada olayın niteliğine bağlı olarak, taşınan yük, yapılan inşaat şantiye sahasında bulunan diğer ekipmanlar ve en önemlisi çalışanlar zarar görebilmektedir. Bu durum işyerinde moral bozukluğu, işin durması, zaman, para ve itibar kayıplarına yol açmaktadır.

26.12.2012 tarih ve 28509 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği”nde yer alan 41.20 numaralı “İkamet amaçlı olan veya ikamet amaçlı olmayan binaların inşaatı” ana faaliyet kolu altındaki tüm çalışmalarda kule vinçler kullanılmaktadır ve bu faaliyetler çok tehlikeli sınıfta yer almaktadır.

 

Kule Vinçlerinde Güvenli Çalışma Uygulama Rehberi

Kule vinçler inşaat halindeki bir yapının iç veya dış bölümüne konumlandırılırlar. Yapı yükseldikçe destek yapıları üzerinde yükselebilirler. Üzerinde yükseldiği gövdesi ve bomu çelik kafes sisteminden imal edilmektedir. Özel projeler için tasarlanan modellerinde taşıma kapasiteleri ve yükseklikleri çok büyük değerlere çıkarılabilmektedir. Aşağıda görüleceği üzere çok farklı modelleri olmakla birlikte bu rehber çalışması için tespitler sektörde en yaygın kullanıma sahip olduğu düşünülen “sabit tabanlı, sabit gövdeli ve sabit vinç kollu kule vinçler” üzerinden yapılmıştır.

 

 

Kule Vinç Parçaları

 

Kule Vinç Görevlileri ve Sorumlulukları

Kule Vinç Operatörleri

İş sağlığı ve güvenliği ile çevre koruma önlemlerini uygulayarak, kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, paletli, raylı ve sabit kule vinçleri kullanma talimatlarına uygun kullanarak çeşitli yüklerin (tünel, demir ve ahşap kalıplar ile her türlü diğer yük ve malzemeler) kaldırma, indirme ve iletme işlemlerini emniyetli bir şekilde yapan, vincin kontrollerini yapan ve mesleki gelişim faaliyetlerine katılan nitelikli kişidir.

Kule vinç operatörü, çalışmalarını vinç kontrol kabini içerisinde veya dışarısında yürütür. Çalışma ortamı mevsim şartlarına göre aşırı soğuk veya sıcak, tozlu, çamurlu, rüzgârlı, gürültülü ve nemli ortamlar olabilir. Kule vinç operatörü iş öncesi ve iş bitiminde yöneticiler, diğer çalışanlar ve makine bakımcıları ile iletişim halindedir. İşin gereğine göre vardiyalı çalışma söz konusu olabilir. Mesleğin icrası esnasında iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini gerektiren kaza ve yaralanma riskleri bulunmaktadır. Risklerin tamamen ortadan kaldırılamadığı durumlarda ise işveren tarafından sağlanan uygun kişisel koruyucu donanımı kullanarak çalışır.

Vinç operatörü olarak çalışacak kişinin;

• 18 yaşını tamamlamış olması,
• Operatör sertifikasının bulunması,
• Bedensel ve ruhsal yönden uygun olması,

 

gerekmektedir.

Kule Vinç Sapancısı

Yükün vince bağlanmasını veya yükün vinçten çıkarılmasını yapan kişidir. Serbest donanımları yüke ve kaldırma donanımlarına bağlamaktan sorumlu olan sapancılar:

• • Sapanlama ve kaldırma donanımlarının hareketlerini yönlendirme konusunda eğitimli ve yetkin olmalıdır.
  • Doğru serbest donanımı seçebilmelidir.
  • Donanımın kullanım dışı bırakılmasına neden olacak kusurları algılayabilmelidir.
  • Yükleri değerlendirebilmeli ve dengeleyebilmelidir.
  • İnşaatlarda kullanılan işaretleme/uyarı sistemine aşina olmalıdır.
  • Kaldırma donanımını harekete geçirebilmelidir.
  • Belli bir yük için birden fazla sapancı gerekliyse bunlardan biri operasyondan sorumlu ve kaldırma donanımı operatörünü yönlendiren tek kişi olmalıdır.

Kule Vinç İşaretçileri

Sapancıdan aldığı sinyalleri aşağıda gösterilen değişik el kol hareketleriyle operatöre ileten kişidir. Bir bakıma operatör ile sapancı arasındaki koordinasyonu sağlar.

Vinç Kazalarının Dağılımı

İnşaatlarda kullanılan vinçlerle yapılan çalışmalarda meydana gelen kazaların nedenleri genel olarak;

• Kapasitesinden fazla yükleme,
• Avara demirlerinde kırılma,
• Vinç kolunun kırılması,
• Vincin devrilmesi,
• Vincin elektrik akım telleriyle temas etmesi,
• Vincin kurulumu ve sökümünün uygun olmaması,
• Kaldırma ekipmanlarındaki donanım yetersizliği,
• Yükün veya vincin çalışanlara çarpması
• Kötü hava koşulları şeklinde sıralanabilir.

EU-OSHA (Avrupa Birliği İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı) kaldırma makinelerinin kullanımında meydana gelen başlıca iş kazası sebeplerini şu şekilde sıralamaktadır:

• Kaldırma ekipmanlarının enerji hatlarıyla teması,
• Kaldırma ekipmanının altında durma,
• Kaldırma ekipmanının devrilmesi,
• Yükün düşmesi,
  • Periyodik kontrollerin yapılmaması veya yetersiz kontrol gerçekleştirilmesi,

• Bomun çökmesi,
• Karşı ağırlığının sisteme zarar vermesi,
• Dayama ayaklarının yanlış kullanımı,
• Düşmeler ve bağlama elemanı hataları. Kule vinçlerde oluşan kazalara sebep olan faktörler;
• Çevresel,
• İnsan hataları,
• Diğer faktörler

olarak sıralanmaktadır.

 

Bu faktörler içerisinde en önemlisi insan hataları olarak gözükmektedir. İnsan faktörü;

• Kule vincin kurulacağı yerin altyapısında,
• Üzerindeki emniyet sistemlerinin çalışır durumda olmasında,
• Kullanma talimatlarına uygun kullanılmasında,
• Periyodik bakımlarının ve periyodik kontrollerinin yapılmasında vb. çok önemli olmaktadır.

Kule vinç kazaları en çok devrilme şeklinde görülmektedir. Bu kazalar maddi kayıpları en yüksek kazalar arasındadır. Genellikle devrilmeler kule vincin kurulacağı yerin altyapısının teknik gereksinimlere uygun yapılmaması nedeniyle meydana gelmektedir

Kule Vinçleri Kaldırma Ekipmanlarında Güvenlik

Vinç Kancalarında Güvenlik Önlemleri

Kancalar basit yük tutma elemanlarından olup, kancanın şekline göre isimlendirilirler. Vinçlerde kullanılan kancalar;

• Basit kancalar,
• Çift ağızlı kancalar,
• Lamelli kancalar olarak sınıflandırılırlar.

Basit Kancalar

Basit kancalar, yükün kolayca asılmasına imkân veren kancalardır. Halat ucuna bağlıyken kendi eksenleri etrafında dönebilme özelliğine sahiptirler. Kancalar kalıpta veya serbest olarak dövülerek, TS 2340 standardında belirtilen malzemelerden üretilir

Kancalarda yükün taşınması esnasında yükün kancadan ayrılmaması için emniyet mandalı bulunması esastır. Mandal yayının kırık olup olmamasına dikkat edilmelidir. Aşağıdaki şekilde kancada güvenlik açısından dikkat edilmesi gereken diğer bölgeler belirtilmektedir.

1.bölgede aşınma veya yıpranma olup olmadığına; 2. bölgede bükülme ve çatlak olup olmadığına; 3.bölgede ise aşınma ve çatlak olup olmadığına dikkat edilmelidir.

Yüklerin güvenli bir şekilde taşınması için kancaların devamlı olarak dikey pozisyonda olması gerekmektedir. Aksi halde güvenli çalışma yükü azaltılmış olmaktadır.

Çift Ağızlı Kancalar

Çift ağızlı kancalar büyük yük değerleri için kullanılır. Çift ağızlı kancalar ile 0,5-500 ton arasındaki yükler kaldırılabilmektedir. TS 2340 standardına göre olan çift ağızlı kanca aşağıda gösterilmiştir.

Zincirler ve Zincirlerde Güvenlik

Vinçlerle yüklerin kaldırılmasında kullanılan zincirler halkalı ve levhalı zincirler olarak iki çeşittir. Levhalı zincirlere “GALL” zincirleri de denilir. Zincirler kullanılacakları işin çeşidine ve kaldıracakları yükün ağırlığına göre seçilmektedir.

Vinçlerde kullanılan zincirlerde güvenli çalışmanın sağlanması için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

• Zincirlerde ezilme, aşınma veya çatlaklık varsa zincir değiştirilmelidir
• Zincirler kullanılmadan önce mutlaka gözle muayeneye tabi tutulmalıdır.
• Tamburlara sarılan veya kasnaklar üzerinden geçen zincirler, düzenli aralıklarla yağlanmalıdır.
• Sert ve kesici köşeli yükler kaldırılırken, köşelerle zincirler arası, uygun yastıklarla beslenmelidir.
• Kaldırma ve bağlama zincirleri, kullanılmadıkları zaman, uygun kancalara asılarak ezilmelere ve korozyona karşı korunmalıdır.
• Zincir uzunluğunu kısaltmak için cıvata veya düğüm kullanılmamalıdır.
• Deforme olmuş zincir baklalarını düzeltmek için çekiç kullanılmamalıdır.

Halatlar ve Halatlarda Güvenlik

Tel Halatlar ve Tel Halatlarda Güvenlik

• Tel halatlar, vinçlerde çekme ve kaldırma elemanı olarak geniş kullanım alanına sahiptir.
• Tel halatlar yüksek mukavemetli (genellikle 1600 – 1800 N/mm²) çelik tellerden oluşur.
• Tel çapları 0,2 ila 2,4 mm olan ince tellerin, bir çekirdek tel etrafında bir veya bir birkaç katlı olmak üzere helis şeklinde sarılmasıyla kordonlar, kordonların bir öz etrafında yine helis şeklinde sarılmasıyla halat meydana
• Kordonların iç düzenleri dikkate alındığında halatlar paralel ve çapraz sarımlı olarak ikiye ayrılır.

Halatların mukavemet hesapları çekme gerilmesine göre yapılır. Halatın teorik (deney) kopma kuvveti (Ft), halatın metalik kesit alanı ile mukavemet değerinin çarpımına eşittir.

Ft = Am * σB * [N]

Halatın en küçük kopma kuvveti (F_min) ; halatın teorik kopma kuvveti ile yapım katsayısının çarpımına eşittir.

F_min = Ft * k [N]

Gözle görülebilen kopmuş tel sayısı belli bir değere ulaştığında ve kordonlardan birinin kopması halinde halat kullanılmamalıdır. Aşağıdaki tabloda TS ISO 4309 standardına göre bir tel halatı devre dışı bırakmak için kopmuş tellerin sınır sayıları görülmektedir.

Tel halatların servisten alınma sınır değerleri [TS ISO 4309]

Halat Kategori Numarası RCN Rope category number RCN	Halatın dış demetlerinde yüke maruz kalan toplam tel sayısıa n	Görülebilir kırık dış tel sayısıb
		Tekli sarım tambur üzerinde ve/veya çelik makaralarda çalışan halatlar ( Tel kırıkları rastgele dağıtılmıştır.)		Çoklu sarım tambur üzerinde çalışan halatc
		M1 den M4 e kadar ya da bilinmeyen Sınıflard		Tüm Sınıflar
		Çapraz Sarım	Düz Sarım	Çapraz ve Düz Sarım

Halatlar kullanılırken uçları açık durumda bırakılmamalıdır. Bunu önlemek için açık olan uç taşıyıcı kısma tespit edilir. Bu işlem için tespit cıvataları kullanılmaktadır.

İki ayrı halatın birbirine bağlanması durumunda öncelikle halat ucu tespitleri yapılmalı daha sonra halatların bağlantısı yapılmalıdır.

Halatlarla yapılan çalışmalarda ayrıca;

• Tel halatın yapılan işe ve kaldırılacak yüke uygun olmasına,
• Belirli periyotlarda yağlanmalarına,
• Kaynak alev ve ısılarına maruz bırakılmamalarına dikkat
• Halatların vardiya değişimlerinde, aylık ve yıllık periyotlarda kontrolleri yapılmalıdır.
• Halatın nominal çapının % 5’inden daha fazla olan oranda azalma söz konusu ise halat kullanılmamalıdır.

Bez Halatlar (Polyester Sapan) ve Bez Halatlarda Güvenlik

Polyester sapanlar yüklerin kaldırılması ve indirilmesini sağlayan hafif, malzemeye zarar vermeyen, polyesterden örülmüş TS EN 1492-1+A1, TS EN 1492-2+A1 standartlarında üretilmiş malzemelerdir. Aşağıda sıralanmakta olan avantajları sayesinde oldukça yaygın kullanıma sahiptirler:

• Yüksek kaldırma kapasitesine
• Elektrik iletkenliği
• Yükü sağlam bir şekilde bağlayabilme yeteneği vardır.
• Taşıma sırasında yüke zarar
• Bağlama ve kaldırmada personele zarar
• Küçük ebatlıdır taşımak ve depolamak kolaydır.
• Renklerine göre kapasite tayini kolaydır.
• Çalışma ömrü
• Yüksek aşınma dayanımına

Standartlara uygun polyester sapanlar, en az yılda bir kez olmak üzere deneyimli kişilerin belirleyeceği aralıklarla kontrol edilmelidir. Bu süre yoğun kullanım, fazla aşınmada, korozyon ve ısı etkisinin artması veya kullanım şartlarına göre hasar olasılığı yüksek olduğu durumlarda daha kısa tutulmalıdır. Polyester sapanlarda yüzey aşınmaları, boylamasına ya da çapraz kesikler, örgü kaçıkları ve düğümler sapanların uzun süreli ve güvenli kullanımlarını olumsuz etkileyen, dikkat edilmesi gereken hatalar ve hasarlardır.

Düz Kaldırma

Sapanlar için kaldırma noktası, ağırlık merkezi noktasının üzerinde dik bulunacaktır.

İki Eşit Boylu Sapan ile Kaldırma

Sapanlar için kaldırma noktası her iki yanda eşit bir şekilde ağırlık merkezi noktasının üzerinde dik bulunmalıdır. Bu tip kaldırmada her iki sapanın da aynı ham maddeden üretilmiş olması gerekmektedir.

Üç ya da Dört Sapanla Kaldırma

Sapanlar için kaldırma noktaları aynı düzlem üstünde ağırlık merkezi noktasının etrafına dağılmış ve dik olarak bulunmalıdır.

• Kaldırma açısına (sapanın kanca ekseni ile arasındaki açı) dikkat edilmelidir. Açı ne kadar büyük olursa sapan kapasitesi o kadar azalır 60º üzerindeki açılara müsaade edilmez.
• Üç ve dört sapanlı kaldırmada dengesiz yüklemeler en büyük açıya bağlı olarak sadece iki sapanlı sistemlerdeki açıdan hesaplanır.
• İki sapanlı kaldırmada eşit olmayan açılar var ise bir sapanın kaldırma kapasitesi baz alınır.
• Sapanlar tam genişlikleriyle taşıyacak şekilde tespit
• Sapanların dikiş yerleri hiçbir şekilde kanca bölgesine veya kaldırma düzeneklerine denk
• Sapan üzerinde bulunan etiketin zarar görmemesine dikkat
• Yükün kaldırılmasında bir sapan yerine birkaç sapan kullanılacak ise ham maddelerin aynı olması gerekir. Esneme durumunda sapanlar kullanım şekillerine ve sıcaklığına göre farklılıklar göstermektedirler. Bunun için sapanlar aynı hammaddeden imal edilmiş olmalıdır.

Polyester Sapan Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Keskin yüzeylere karşı sapanlar köşe koruyucu takozlar ile kullanılmalıdır

• Kimyasal ortamda kullanmadan önce üreticiden bilgi alınmalıdır

• Taşıma işi bittiği zaman sapanlar gereksiz yere yükte bekletilmemelidir, hasar görmüş sapanlar kullanılmamalıdır

Polyester Sapanların Temizlenmesi ve Muhafazası

• Kirlenen sapanlar kullanımı bittikten sonra su ile kimyasal katkılar kullanılmadan yıkanmalıdır.
• Islak sapanlar bir yere asılarak kendiliğinden kuruması sağlanmalıdır.
• Hasara uğramış sapanlar derhal kullanım dışı bırakılmalıdır.
• Kullanılabilir durumda olan sapanlar ise temiz, kuru, iyi havalandırılmış ve doğrudan güneş ışığı görmeyecek yerlerde depolanmalıdır.

İp Halatlar ve İp Halatlarda Güvenlik

İp halatların çelik (tel) halatlara nazaran yük kaldırma kabiliyetleri ve ömürleri daha azdır. Buna karşın yükün kolay bağlanabilmesi ve çözülebilmesi açısından tel halatlara göre kullanımları daha pratiktir.

İp halatlarla güvenli bir şekilde çalışılması için;

• Halatın yapılacak işe ve yüke uygun olmasına,
• İyi cins malzemeden yapılmasına,
• Her kullanımdan önce kontrol edilmesine,
• Demir askılara asılmamasına dikkat

Bununla birlikte, yıpranmaması açısından halatlar; aşındırıcı maddelerin veya yıpratıcı kimyasal maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmamalı ve saklanmamalıdır. Ayrıca, ip halatlar ıslak olduklarında kurutulmalı, kirli olduklarında yıkanmalı ve kuru olarak saklanmalıdır.

Kilitler, Mapalar ve Kilit / Mapalarda Güvenlik

Kilitler

Sapanla malzeme ya da sapanla kaldırma ekipmanı arasında direk bağlama uygun olmadığı ya da yapılamadığı durumlarda kullanılan, belli limit yükler için tasarlanarak imal edilmiş ve sertifikalandırılmış çelik aparatlara kilit denilmektedir. Halka şeklinde olan ve halkanın açık tarafında bir cıvata ile açık iki uç arası birbirine bağlanan çelik yük tutma ve bağlama elemanıdır. Kilitlere kaynaklarda mapa olarak da rastlanmaktadır. Genel olarak bir gövde ve kilit piminden oluşan şekil bağlı sistemlerdir.

Kilitler kaldırılacak yüke uygun kapasitede ve şekilde aynı zamanda kullanılan sapan cinsine uygun şekilde ve büyüklükte seçilmeli ve teknik özelliğine uygun kullanılmalıdır. Kilit mekanizması ürün özelliğine göre tamamen hazır hale gelmeden kaldırma işlemi başlatılmamalıdır.

Genel olarak şekillerine göre kilitler;

• U kilitler,
• W (omega) kilitler,
• Özel kilitler olarak sınıflandırılırlar.

Mapalar (Kaldırma Kulakları)

Sapan sarma ve bağlama şekillerinin malzemeye ya da kaldırma şekline uygun olmadığı durumlarda, kaldırılacak parçaya özel imal edilerek mekanik birleştirme (cıvata-somun, kaynak) şekilleriyle monte edilen özel aparatlara mapa (kaldırma kulakları) adı verilmektedir. Kaldırılacak yüke uygun kapasitede tasarlanarak uygun montajı gerçekleştirilmelidir.

Tamburlar ve Tamburlarda Güvenlik

Tambur, yükün kaldırılması sırasında halatın sarılmasına yarayan silindirik yapıdaki kaldırma elemanıdır. Tamburlar kır döküm, çelik döküm veya kaynaklı olarak çelik saçlardan imal edilirler.

Halatın gerektiğinde kolayca değiştirilebilmesi için halat tambura cıvatalanan bir kama ile veya konik bir kama aracılığıyla bağlanır. Tambur cidarının standartlarda belirtilen  kalınlıkta olması tamburda oluşacak zorlanmalar açısından önemlidir. Halat tamburunun her iki tarafına yüksekliği en üst halat katından 1,5*(halat çapı) kadar fazla flanş konulur. Böylece halatın tambur dışına kayması önlenmiş olur.

• Çelik halat uçlarının tambur içine sağlam bir şekilde bağlanmasına dikkat edilmelidir.
• Halat üzerindeki kaldırma kancaları en düşük seviyede olduklarında, üretici tavsiyesinde belirtilen en az sayıda halat sargısı tambur üzerinde olmalıdır.
• Halatın tambur üzerinde iyi şekilde sarılmasının sağlanması ve halatın zarar görmemesi için tambur yivleri ile kullanılan halat çapı birbiri ile orantılı olmalıdır.
• Elektrikle çalışan kaldırma araçlarında, belirtilen alt ve üst noktaların geçilmesi durumunda, elektrik akımını otomatik olarak kesen ve tamburun hareketini durduran bir tertibat bulunmalıdır.

Kule Vinçlerinin Bakım ve Periyodik Kontrolleri
Kule Vincinin İmalat, Montaj ve Çalışmasında Temel Hususlar
Kule Vinçlerinin Kurulumunda Tehlike ve Riskler
Kule Vinçlerinin Kullanımında Tehlike ve Riskler
Kule Vinç Söküm İşlerinde Tehlike ve Riskler

Sayfalar: 1 2 3 4 5 6