Neden İş Güvenliği Logo
İş Sağlığı ve Güvenliği

HAZOP nedir ?

HAZOP nedir ?

HAZOP; Tehlikeleri ve işletilebilirlik problemlerini tanımlayan çalışmadır. Çalışmalar, tesisin tasarım amacından nasıl sapabileceği araştırmalarını içerir. Eğer problemlerin tanımlanması sırasında bir çözüm yolu bulunursa, bu HAZOP çalışmasının sonucunun bir kısmı olarak kaydedilir

Detaylı bilgi

HAZOP

Risk Değerlendirme: HAZOP Tekniği Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi (Hazard and Operability)

HAZOP, tehlikeleri ve işletilebilirlik problemlerini tanımlayan çalışmadır. Çalışmalar, tesisin tasarım amacından nasıl sapabileceği araştırmalarını içerir. Eğer problemlerin tanımlanması sırasında bir çözüm yolu bulunursa, bu HAZOP çalışmasının sonucunun bir kısmı olarak kaydedilir. Ancak çözümleri belirgin olmayan problemlerde bir çözüm yolu bulmaktan sakınılmalıdır çünkü HAZOP’un ana hedefi sorunların belirtilmesidir. Her ne kadar HAZOP, yeni bir tasarım veya teknoloji söz konusu olduğunda deneyim tabanlı uygulamaları desteklemek için geliştirilmiş olsada, kullanım alanı tesis ömrünün hemen hemen tüm aşamalarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir. HAZOP’un esas ilkesi, uzmanların ayrı ayrı çalışıp sonradan sonuçlarının bir araya toplanmasındansa, uzmanların fikir alışverişi yapıp birlikte çalışmalarının, problemlerin tanımlanmasından daha etkili olduğudur.

HAZOP kavramı, tesisi incelemek için yapılan toplantılarda, takım liderlerinin tecrübeleri ve kılavuz kelimeler tarafından sağlanan yapı takip edilerek, tesis dizaynı hakkında çok disiplinli bir takım tarafından “beyin fırtınası” yapılmasıdır. Bu beyin fırtınalarının birincil avantajı yaratıcılığı teşvik etmesi ve fikirler üretmesidir. Bu yaratıcılık ekibin etkileşimi ve geçmişte edindikleri farklı farklı tecrübeler sonucu oluşur. Dolasıyla süreç, tüm ekip üyelerinin katılımını gerektirir ve ekip üyeleri fikirlerini önerme noktasında birbirlerini eleştirmekten kaçınmalıdır. Ekip, her seferinde düğüm noktası olarak adlandırılan tasarımın özel noktalarından birini inceler.

Her bir düğüm noktasında, işlem parametlerindeki sapmalar, kılavuz kelimeleri kullanılarak detaylı olarak incelenir. Kılavuz kelimeler, tasarımın akla gelebilecek her şekilde kontrol edildiğinden emin olmak için kullanılır. HAZOP hazırlamak için en iyi an, tasarımın oldukça sağlam olduğu andır. Bu noktada, HAZOP prosesindeki soruları anlamlı açıklamalarla yanıtlamak için tasarım iyice tanımlanır. Ayrıca bu noktada, önemli bir maliyet olmadan tasarımı değiştirmek mümkündür. Bununla birlikte, tasarım tamamlandıktan sonra herhangi bir aşamada da HAZOP hazırlanabilir. Örneğin, birçok eski fabrika kendi kontrol ve enstrümantasyon sistemlerini geliştirir ve kalitesini yükseltir.


OSGB Başvuru İşlemlerinde İstenen Belgeler


HAZOP’un başarısı veya başarısızlığı birçok faktöre bağlıdır:

  • Çalışma için bir temel olarak kullanılan çizimlerin ve diğer verilerin bütünlük ve doğruluğu
  • Ekibin teknik beceleri ve sezgileri
  • Ekibin tanımlanan daha ciddi tehlikelere konsantre olma yeteneği

HAZOP Terimleri

Proses sistematiktir ve kullanılan terimleri tanımlamak önemlidir :

  1. Çalışma Düğümleri: Borulama, enstrüman çizim ve prosedürlerinde proses parametrelerinin sapmalar için araştırıldığı konumlardır.
  2. Hedef: Çalışma düğümlerinde sapma olmadan tesisin nasıl çalışmasının beklendiğinin tanımlanmasıdır.
  3. Sapmalar: Kılavuz kelimelerin sistematik olarak uygulanmasıyla keşfedilen hedeften ayrılmalardır.
  4. Sebepler: Sapmaların meydana gelmesi için çeşitli sebepler vardır. Eğer bir sapma için güvenilir bir sebep gösterilirse, bu anlamlı sapma olarak adlandırılır. Bu sebepler arasında donanım arızaları, insan hataları, beklenmedik proses durumları (bileşimin değişmesi…), dış aksamalar (güç kaybı…) gösterilebilir.
  5. Sonuçlar: Gerçekleşmesi gereken sapmaların sonuçlarıdır. Çalışma amacına göre önemsiz olarak nitelendirilen sonuçlar eklenmez.
  6. Kılavuz Kelimeler: Bunlar hedefi nitelemek, sapmaları tespit edebilmek için kullanılan ve beyin fırtınasını teşvik eden basit kelimelerdir. Aşağıdaki tabloda gösterilen kelimeler HAZOP’ta en çok kullanılanlardır. Her bir klavuz kelimesi tesiste incelemerin yapıldığı noktadaki proses değişkenleri için kullanılır.

İş Makinalarının Kullanımı İçin Sertifika Şartı Var mı?


 

Hazop Kılavuz Kelimeleri ve Anlamları

Kılavuz Kelime    Anlamı
Hayır Tasarım niyetinin olumsuzlanması
Daha az Niceliksel azalış
Daha fazla Niceliksel artış
Kısmen Niteliksel azalış
… gibi Niteliksel artış
Ters Hedefin mantıksal tersi
…den başka  Komple değişiklik

 

Bu kılavuz kelimeler hem tepkimeye girmek, madde transferi gibi daha genel parametreler için hem de basınç, sıcaklık, akış gibi  daha özgül parametreler için uygundur. Genel parametreler ile her kılavuz kelimesi için anlamlı saplamalar oluşturulur. Bir kılavuz kelimesinin kullanımıyla birden fazla sapmanın olma olasılığı vardır. Örneğin “daha fazla reaksiyon” iki farklı anlama gelebilir. Birincisi; reaksiyonun daha hızlı gerçekleştiği, ikincisi ise daha fazla miktarda ürün elde edildiğidir.

Özgül parametreler için, klavuz kelimelerde bazı değişiklikler gerekli olabilir. Buna ek olarak, fiziksel sınırlama ile bazı potansiyel sapmaların giderilmesi olağandışı değildir. Örneğin, basınç ve sıcaklığın tasarım amacı düşünülürse, klavuz kelimeler sadece “daha fazla” veya “daha az” olabilir.

Prosedür Kullanımı için Yönergeler


İşverenin İşyerinde Kreş Açma Yükümlülüğü Nedir?


 

Yukarıda belirtilen kavramlar, aşağıdaki adımları izleyerek uygulamaya konur:

  1. Çalışmanın amacının, hedeflerinin ve kapsamının tanımlanması
  2. Ekibin seçilmesi
  3. Çalışma için hazırlıkların yapılması
  4. Ekibin incelenmesi ve gözden geçirilmesi
  5. Sonuçların kaydedilmesi
  6. Sonuçların uygulandığından emin olmak için takip edilmesi

Bu adımlardan bazılarının aynı anda gerçekleşebileceğinin farkına varmak önemlidir. Örneğin, ekip tesisi tekrar gözden geçirirken aynı anda sonuçları kaydedebilir ve bulguları sürekli takip edebilir.

HAZOP Kılavuz Kelimelerinin Detaylı Listesi

Kılavuz Kelimeler (Düğüm Tarafından)

  • Yüksek akış, yüksek seviye
  • Düşük akış, düşük seviye
  • Sıfır akış, boş
  • Ters akış
  • Yüksek basınç
  • Düşük basınç
  • Yüksek sıcaklık
  • Düşük sıcaklık
  • Safsızlıklar
  • İki fazlı akış/ Konsantrasyon değişimi
  • Test etme
  • Tesis ögeleri
  • Elektrik ( Alan sınıflandırması, İzolasyon, Topraklama)
  • Araçlar / Aletler

İktisat, Ekonomi, İşletme Bölümlerini Bitirenler İş Güvenliği Uzmanı Olabilir mi?


 

Kılavuz Kelime (Genel Bakış)

  • Zehirlilik
  • Gerekli hizmetler
  • Yapı malzemeleri
  • Devreye sokma / Hizmete alma
  • Başlangıç
  • Devre dışı kalma (İzolasyon, arındırma)
  • Arıza ( Güç kesintisi, bilgisayar, yakıt, tahliye…)
  • Atık (Katı, sıvı, gaz)
  • Gürültü
  • Yangın / Patlama
  • Güvenlik Ekipmanı (Kişisel, yangın algılama, yangın söndürme)
  • Kalite ve Tutarlılık
  • Üretim
  • Verimlilik
  • Basitlik

 

HAZOP Raporu

Amaç

HAZOP çalışmasının yeterliliğini değerlendirebilmek için raporda her öge üzerinde yeterli bilgi vermelidir. Dokümanların yalın ve okunaklı olması önemlidir.

Baş Sayfa


İş Sağlığı ve Güvenliği Sınavı – Çalışanlar-3


 

Çalışmanın başlığının hem kapak sayfasında hem de ayrı bir başlık sayfasında gösterilmesi gerekmektedir.

İçindekiler

İçindekiler bölümü raporun başlangıcında bulunmalıdır. Tabloları, figür listesini ve ekleri içermelidir.

Terimler ve Kısaltmalar

Raporun okunaklı ve açıkça anlaşılabilir olduğundan emin olmak için, özel terimlerin veya başlıkların açıklamaları ve kısaltma listesinin, raporda bulunması gereklidir.

Ana Bulguların Özeti ve Öneriler

Özet kısmında, önerilen veya mevcut tesisin niteliği ana hatlarıyla açıklanmalı ve raporun kapsamı belirlenmelidir. HAZOP’tan ortaya çıkan ana sonuçların ve önerilerin listesi sunulmalıdır.

Raporun Kapsamı

Bu bölümde çalışmanın amacı ve raporun hazırlanmasının sebepleri hakkında kısa açıklamalar gereklidir. Örneğin, çalışmanın amacı şirketin kendini geliştirme izni alması için mi yoksa güvenlik gelişimi gibi şirket içi gelişim için mi olduğu belirtilir. Tamamlanan ya da hazırlık aşamasında olan güvenlik çalışmaları referans olarak belirtilmelidir.

Tesisin Tanıtımı

Bu bölüm tesis ve tesiste kullanılan, depolanan malzemeler hakkında bir ön bilgi şeklinde olmalıdır. Çünkü, detaylı bilgi ekler kısmında tehlike analizi ve diğer dosyalar şeklinde referans edilir. Tanıtım şunları içermelidir;

  • Tesisin bulunduğu alan ve çevresini içeren çizim,
  • Tesisteki prosesleri gösteren şematik diyagram, ham maddelerin yerleri, özellikleri ve depolanması ayrıca belirtilmelidir.
  • Basınçlı varillerdeki basınç koşulları her ne kadar tesisi anlamak için gerekliyse de, tesisin detaylı olarak açıklanması gerekli değildir.
  • HAZOP’ta kullanılan P & ID ve hat numaraları açıkça belirtilmelidir. Enstrüman ve ekipman sembolleri açıklanmalıdır.

Risk Değerlendirmesi Yapılmamış Vinç Kazası


 

HAZOP Ekip Üyeleri

 

Bu bölümde HAZOP katılımcıları görevleri ve pozisyonlarıyla birlikte listelenmelidir. Katılımcıların sorumlulukları, yetenekleri ve konu ile ilgili deneyimleri belirtilmelidir. Ekibin başkanı ve sekreteri ayrıca tanımlanmalıdır. Toplantı günleri ve süreleri belirlenmelidir. Toplantıya katılmayan üyeler ayrıca belirtilmelidir. Özel ziyaretçiler ve mesleki üyeler listenin altına eklenmeli ve katılım nedenleri detaylıca yazılmalıdır. Örneğin, bazı özel tasarım problemleri için uzman enstrümantasyon mühendisine ihtiyaç duyulabilir.

 

HAZOP Metodları

Genel yaklaşımın taslağı oluşturulmalıdır. Kabul edilen, standart HAZOP metodlarında yapılan değişimler detaylıca açıklanmalıdır.

 

Kılavuz Kelimeler

 

Kılavuz kelimeler, HAZOP’ta ki olası sapmaları tanımlamak için kullanılır. Şirket içerisinde kullanılan özel terimler de ayrıca açıklanmalıdır.


Mesleki Eğitimler Nerelerden Alınır?


 

Tesis Taslağı

Bu kısımda, HAZOP’ta bahsedilen gerçekleşebilecek olası tehlikeli sonuçların genel durum ve koşullarının bir  taslağı aşağıdaki şekilde hazırlanır:

  • ilk çalıştırma prosedürleri
  • acil durum kapatma prosedürleri
  • alarm ve enstrüman testleri
  • operatör eğitimleri
  • tesis koruma sistemleri
  • servis hataları
  • arızalar
  • atıklar (katı, sıvı, gaz)
  • gürültü

Yukarıda belirtilenlerden oluşan aksilikler bu bölümde belirtilmelidir.

Ana Bulguların Analizi

Yapılan bir faaliyetin seçilebilmesi için idealden sapma olup olmadığı belirtilmelidir. HAZOP sonuçları, sapmalar ve gerekli faaliyetler açıklanmalıdır. Müdahaleye gereksinim duyulmayan olaylar da sonuçları tehlikeli olabilecek olaylarla birlikte aynı listede belirtilmelidir.  Analizler ve sonucu alınan kararlar rapora yazılmalıdır. Alternatif müdahaleler de rapora eklenmelidir.


Küçük Ölçekli İşletmeler İçin İş Sağlığı ve Güvenliği Destekleri


 

Örnek HAZOP Çalışması

Risk Değerlendirme: HAZOP Tekniği

Risk Değerlendirme: HAZOP Tekniği

Yukarıdaki şekilde doğalgazla ısıtılan brülör ve ısıtma serpantininden oluşan bir yakıt buharlaştırma fırını görülmektedir. Yakıt ısıtma serpantinine sıvı olarak girmekte, buharlaşıp kızgın yakıt halini alarak ısıtma serpantinini terk etmektedir. Doğal gaz brülöre harici hava ile karıştırılarak girmekte ve sıcak alev üretilerek fırına beslenmekte yanma gazları ise fırını bacadan terk etmektedir.

Sıvı yakıt akışı bir akış kontrol vanası FCV, akış miktarını tespit ederek akış kontrol ünitesine FCV’ye, gönderen bir akış elementi FE, ve bir düşük akış alarmı FAL’den oluşan akış kontrol seti ile kontrol edilmektedir.


Diğer Sağlık Personelleri Hangi İşyerlerinde Görevlendirilmektedir?


 

Doğal gaz bir basınç düşürme vanası PRV, ana brülör kontrol vanası TCV ve pilot vanası PV’den geçmek suretiyle beslenmektedir. Ana brülör kontrol vanası kızgın yakıt buharının çıkış sıcaklığını ölçen sıcaklık elementinden TE’den, sinyal alan sıcaklık kontrolörü, TC tarafından kontrol edilmektedir.

Doğal gaz hattında aşırı yüksek basınç sivici PSHH, hat üzerinde basınç aşırı yüksek olduğunda I-4 interlock yoluyla ana brülör kontrol vanası TCV’yi kapatmaktadır. Aynı zamanda kızgın yakıt buharı için belirlenmiş maksimum bir sıcaklık değerine ulaşıldığında yüksek sıcaklık sivici TSH, ana brülör kontrol vanasını kapatmaktadır. Son olarak fırın içerisinde alev söndüğünde alev dedektörü, hem pilot vanasını hem de ana brülör kontrol vanasını kapatmaktadır. Aşağıdaki tabloda yakıt buharlaştırıcısı prosesi için örnek bir HAZOP çalışması tablo halinde verilmiştir .

No Kılavuz Kelime Proses Parametre Sapma Sebepler Sonuç Önlemler Öneriler Önerilen Tedbirler
1 Yok Yağ Akışı Yağ Akışı Yok – Yağ beslemesinde hata

– Akış kontrol vanası FCV kapalı

Serpantin aşırı ısınarak zarar görür – Düşük akış alarmı FAL

– Yüksek sıcaklık yolu TSH

Önlem hızlı operatör tepkisine bağlıdır FE’nin TCV’yi kapatması düşünülebilir.
– Serpantinin tıkanması

– Buharlaştırıcıya doğru olan hattın tıkanması

Serpantindeki yağın buharlaşıp aşırı ısınarak kömürleşmesi Mevcut önlemlerin yeterliliğini ve serpantinin tıkanmaması için temizlenebilmesi durumunu gözden geçirin
2 Yok Isı Fırında ısı yok Fırında alevin sönmesi Prosese buharlaşmayan yağ beslenmesi Yok – Prosese buharlaşmayan yağ beslenmesinin olası etkilerini araştır.

– Fırındaki alev dedektörü ile FCV’nin interlock’lanması düşünülebir.

– Buharlaştırıcı çıkışına TAL konulabilir.

3 Fazla Yağ Akışı Fazla yağ akışı – Yağın prosese iletildiği yerde yüksek basınç

– FC hatası

– Yanlış set değeri girilmesi

Buharlaştırıcının kapasitesinden fazla yüklenmesinden dolayı yağın yetersiz ısınması – FCV’nin olası yüksek basınçlara dayanımı kontrol edilmelidir.

– Yağ buharı çıkışına düşük sıcaklık alarmı eklenmesi düşünülebilir

4 Fazla Isı Fırında aşırı ısı yok Fırın sıcaklığının aşırı yükselmesi Serpantinin aşırı ısınarak kömürleşmeye ve tıkanıklıklara sebebiyet vermesi TSH brülorün TCV sini kapatır Sisteme gaz akış kontol vanası konulabilir.
Prosese yüksek sıcaklıkta yağ buharı gönderilir TSH brülorün TCV’sini kapatır Yüksek yağ buharının bir sonraki prosese etkisi değerlendirilmelidir
5 Az Yağ akışı Yetersiz yağ akışı Yağın düşük basınçta gelmesi Madde 4 ile aynı Madde 1 ile aynı Önlemler yeterli
6 Az Isı Fırında yetersiz ısı Fırının yeterince ısıtma yapmaması Yağın buharlaşamaması yada kızgın yağ haline gelememesi – Prosese buharlaşmayan yağ beslenmesinin olası etkilerini araştır.

– Yağ buharı çıkışına düşük sıcaklık alarmı konulması

7 Yanı sıra Yağ Yağın kirlenmesi (safsızlık) Yağa su, bazı katılar ve kirleticiler karışması Hızlı buharlaşan su yağı prosese doğru iter. Yağa suyun girebilmesi potansiyelini kontrol et
– Serpantinin kısmi yada bütünüyle tıkanması

– Serpantinde korozyon sebebiyle sızıntı

Diğer potansiyel safsızlıkları kontrol et
8 Ters Yağ akışı Yağ Akışı Ters Yağın prosese yetersiz beslenmesi sebebiyle prosesten yağ buharının geri gelmesi Yağ beslemesinin aşırı ısınması ve zarar görmesi Geri akışın engellenmesine yönelik tedbir alınması
9 den başka Yağ Yağdan farklı bir metaryelin bulunması Buharlaştırıcıya bütünüyle farklı bir metaryelin beslenmesi Metaryesin özelliğine bağlı Beslemenin doğru metaryelle yapıldığının kontrol edilmesi Kontrolün yeterliliğinin araştırılması
10 den başka Yağ akışı Yağ buharının proses girişinden başka bir yere akışı Yağ akışında sızıntı Yağ kaynağından beslenen fırında büyük yangın ve prosesten yağ buharının geri tepmesi -Fırından zararlı duman emisyonu

– Fırın sisteminin zarar görmesi

-Yağ besleme kaynağına yangın kapatma vanası konulması

-Fırına emergency snuffing steam konulması – Bacaya yüksek sıcaklık alarmı ya da gaz besleme vanasını kesen logic konulmalıdır.

 

SONUÇ

Tehlike belirleme için kullanılan pek çok yöntem vardır. Bunlar arasından HAZOP, sistemin tasarım amacından sapmasının muhtemel nedenlerini ve bunların neden olacağı sonuçları değerlendirmek için en sistematik yöntemdir. HAZOP analizi takım üyeleri tarafından icra edilen prosesin tehlike ve işletilebilirlik problemlerini tanımlama metodudur. Diğer tehlike tanımlama yöntemlerinde de olduğu gibi, tek başına HAZOP analiziyle, tüm tehlikelerin ve tüm işletilebilirlik problemlerinin tanımlanabileceği garanti değildir.


İş Güvenliğinden Önce Çalışma Hayatı!


 

Tasarım ve/veya işletme aşamasında kullanılabilir, kolayca öğrenilip uygulanabilinir ve tekniğin uygulanması açısından büyük uzmanlık gerektirmemesi HAZOP’un en önemli avantajlarından olup, HAZOP’un kimya sektöründe tehlike tanımlama metodu olarak kullanılması olası tehlikelerin gözden kaçırılmaması açısından tavsiye edilmektedir.

 

İlgili Yayınlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Araç çubuğuna atla