Neden İş Güvenliği Logo
İş Sağlığı ve Güvenliği

Atölyelerde Risk Değerlendirme Yöntemleri

Atölyelerde Risk Değerlendirme Yöntemleri

Atölyelerde Risk Değerlendirme Yöntemleri, işletmenin büyüklüğüne, faaliyet koluna, yerleşim planına, insan kaynaklarına, kullanılan makine, ekipman ve kimyasallara göre detaylı hazırlanılmalıdır. Risk değerlendirmesi yöntemlerinin tutarlılığı araştırılmalı, risk değerlendirme sonucu planlanan düzenleyici önleyici faaliyetlerin uygulamaya geçirilip geçirilmediği denetlenmelidir.

Atölyelerde Risk Değerlendirme Yöntemleri

5×5 – L tipi Matris Risk Değerlendirme Yöntemi

L Tipi Matris (5×5 Matris) Yöntemi, genellikle sebep-sonuç ilişkilerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Bu yöntem basit ve en yaygın kullanılan yöntem olup, tek başına risk analizi yapmak Atölyelerde Risk Değerlendirme Yöntemlerizorunda olanlar için ideal olmakla birlikte, birbirinden farklı iş akış şemasını içeren işletmeler için tek başına yeterli değildir. Risk analizi yapan kişinin bilgi birikimi ve tecrübesine göre başarı oranı değişmektedir. Türkiye’de uygulamada sıkça karşılaşılan bir yöntemdir.
Risk değerlendirmesi 5 adımdan oluşur. Bunlar;

Tehlikenin Tanınması
  • İşyerinde iş akışına göz önünde bulundurularak hiçbir noktayı atlamadan dolaşarak ve tecrübelerden hareketle nelerin zarara sebep olabileceğine bakılır
  • Bütün tehlikeler tehlike kaynakları büyük-küçük, önemli-önemsiz ayırt etmeden belirlenerek bir tehlike listesi oluşturulur.
  • Risk belirlemesi yapılan üniteye ait geçmişte yaşanmış kayıtlı, kayıtsız tüm iş kazaları ve ramak kala olaylar hakkında bilgiler araştırılır.
  • Makine üreticilerinin talimatları ve malzeme güvenlik bilgi formları tehlikelerin tespiti için gözden geçirilir.
Risklerin Değerlendirilmesi

Risk öncelik skoru (RÖS), olasılık ve etki değeri yani şiddet değerlerinin çarpımından da elde edilmektedir. Olasılık dikey çok düşükten çok yükseğe 5 farklı ve zararın derecesi şiddet çok hafiften çok ciddiye 5 farklı seviyede değerlendirmeye katılır. Değerlendirme sonucunda önemsiz dereceden yüksek dereceye 5 farklı derecede kategoriye ayrılmış L tipi (5×5) risk öncelik skoru (RÖS) derecelendirme matrisi elde edilir.

Risk Öncelik Skoru = Olasılık * Şiddet Bu yöntemde olasılık ve şiddet değerlerini belirlemek için kullanılan kriterler aşağıdaki tablolarda belirtilmiştir.

Matris RD Riskin olasılığının belirlenmesi
Olasılık Riskin Gerçekleşme Sıklığı
(1) Çok düşük Hemen hemen hiç
(2) Düşük Çok az (yılda bir kez)
(3) Orta Az (yılda birkaç kez)
(4) Yüksek Sıklıkla (ayda bir kez)
(5) Çok yüksek Çok sık (haftada birkaç kez, her gün )
Matris RD Riskin şiddetinin belirlenmesi
Şiddet Riskin sonuçlarının etkileri
(1) Çok Hafif Çalışma saati kaybı yok, ilk yardım gerektiren durum.
(2) Hafif Çalışma günü kaybı yok, ayakta tedavi gerektiren kalıcı etkisi olmayan durum
(3) Orta Hafif yaralanmaya yol açan, yatarak tedavi gerektiren durum.
(4) Ciddi Ölüm, ciddi yaralanma, uzun süreli tedavi gerektiren durum, meslek hastalığı
(5) Çok ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezliğe sebebiyet veren durum
L tipi (5×5) risk skoru derecelendirme matrisi
OLASILIK ŞİDDET
(1) Çok hafif (2) Hafif (3) Orta (4) Ciddi (5) Çok ciddi
(1) Çok düşük Önemsiz

1

Düşük

2

Düşük

3

Düşük

4

Düşük

5

(2) Düşük Düşük

2

Düşük

4

Düşük

6

Orta

8

Orta

10

(3) Orta Düşük

3

Düşük

6

Orta

9

Orta

12

Yüksek

15

(4) Yüksek Düşük

4

Orta

8

Orta

12

Yüksek

16

Yüksek

20

(5) Çok yüksek Düşük

5

Orta

10

Yüksek

15

Yüksek

20

DURDUR

25

5×5 L Tipi matris risk değerlendirme yöntemi için hesaplanılan risk öncelik skorları değerleri Tablo 16’de yer alan RÖS Değerleri aralığına bakılarak risk önem derecesi (RÖD) ve düzenleyici önleyici faaliyet (DÖF) verileri elde edilir.

L tipi (5×5) RÖS Değeri, Risk Önlem Derecesi
Risk Önlem Derecesi RÖS Değeri Düzenleyici Önleyici Faaliyet
(1) Önemsiz RÖS ≤ 1 Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol proseslerine ihtiyaç olmayabilir
(2) Düşük 1 < RÖS < 8 Mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir.
(3) Orta 8 ≤ RÖS < 15 Belirlenen riskleri düşürmek için hemen faaliyetler başlatılmalıdır.
(4) Yüksek 15 ≤ RÖS ≤ 20 Bu riskler için acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir
(5) Durdur RÖS > 20 Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı
Kontrol Tedbirlerini Belirleme

Risk skorları belirlenen tehlike listesinde skoru yüksek olan riskten başlanarak kontrol tedbirleri belirlenir. Tedbirler belirlenirken kontrol tedbirleri sonrasında risk skorunun kabul edilebilir risk düzeyinin altına indirilmesi amaçlanır. Kontrol tedbirleri belirlenirken “tehlikeleri kaynağında çözme ilkesi” yaklaşımı esas alınır.

Kontrol Tedbirlerinin Uygulanması

Kontrol tedbirlerinin hangi tarihe kadar kimler tarafından uygulanacağı net bir şekilde ortaya konulur. Kontrol tedbirleri uygulanabilir olmalı, iletişim yöntemleri tanımlanmış, uygulanıp uygulanmadığı denetlenebilir olmalıdır. Eğitim ve öğretim yoluyla sağlanacak gelişmeler eğitim takvimlerine yansıtılır.

Denetim ve Geri Besleme

Bu adımda yapılan faaliyetler ve kontrol tedbirleri “Kontrol tedbirleri uygulanabildi mi?”, “Risk kabul edilebilir seviyeye indirildi mi?” soruları cevaplanarak hangi aşamada hangi problemle karşılaşıldığı kayıt altına alınır. Tutulan kayıtlar bir sonraki risk değerlendirme çalışmalarına temel oluşturur.

3T Metal Sektörü Risk Değerlendirme Yöntemi

3T Results Ltd. Finlandiya firması tarafından geliştirilmiştir. 3T Risk değerlendirme metodunun geliştiricisi Dr. Heikki Laitinen’ dir. Proje kapsamında Metal, Maden ve İnşaat sektörlerine göre yöntem uygulama rehberleri hazırlanmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından proje kapsamında uygulanmış ve kullanımı yaygınlaştırılmıştır.

3T Risk Değerlendirme yöntemi imalat sanayi de dâhil çeşitli sektörlerde uygulanmak üzere tasarlanmıştır, ayrıca büyük şirketlerin yanı sıra KOBİ’lerde (küçük ve orta ölçekli işletmeler) de kullanılabilmektedir. Yöntem Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından önerilmektedir.

3 x 3 matris yöntemi esaslıdır. Risk değerlendirmesi yöntemi olarak sık kullanılan matris yönteminde ölçek olarak olasılık ve şiddet kullanılır. Olasılık ve şiddet değişkenleri bu yöntemde “Mevcut Kontrol Önlemlerinin Düzeyi” ve “Yaralanma ve Hastalıkların Potansiyel Şiddeti” olarak yer alır. İSGİP Projesi kapsamında yayınlanan uygulama rehberinde “olasılık” değişkeninin kullanılmama sebebi şu şekilde ifade edilmiştir;

“Gelecekte yaşanacak olayların olma olasılığını hesaplamak zordur. Zor olmasının birkaç nedeni vardır: ilki, işyerinde belirli bir kaza veya hastalık türüyle ilgili sınırlı miktarda kayıt bulunması veya hiç kayıt bulunmamasıdır. Bu durumda, hesaplama güvenilir sonuçlar vermez veya hesaplama yapmak imkansız hale gelir. İkincisi, üretim güvenliğinde seviye günden güne veya haftadan haftaya fark edilir oranda değişebilir. Örneğin, bir işçinin belirli bir hafta boyunca titiz olmayan davranışlar sergilemesi o hafta için kaza olasılığını arttırır. Potansiyel olarak şiddetli bir yaralanma veya hastalığın yanlışlıkla düşük olasılıklı olarak hesaplanması, gerekli önleyici tedbirlerin alınmaması için yaygın bir neden veya bahane olmaktadır.”

OSGB Hizmetleri

Kontrol önlemlerinin düzeyini derecelendirmeyi esas alır. Mevcut kontrol önlemlerinin düzeyi derecelendirilirken kanunlar, standartlar ve iyi uygulamalar ile ne kadar uyumlu olduğunun değerlendirilmesi esas alınır. “Mevcut Kontrol Önlemlerinin Düzeyi” derece tanımları şu şekildedir;

  1. Kontrol önlemleri yeterli; sorun çıkmamış: Önlem ve kontroller yeterlidir, hiçbir sorun belirmemiştir. Daha ayrıntılı olarak:
    • Makineler, aletler ve yapılar; mevzuat ve standartlar ile uyumludur,
    • İş, sağlıklı ve güvenli olması için tasarlanmış ve organize edilmiştir,
    • Çalışanlar eğitim almış ve gerçekten doğru (güvenli) çalışma uygulamalarını kullanmaktadır.
  2. İyileştirmeye ihtiyaç var; ara sıra sorunlar çıkmış: İyileştirmeye bir miktar ihtiyaç duyulmaktadır, sorunlar belirmiştir.
  3. Kayda değer iyileştirme gerekli; sık sık sorunlar çıkıyor: İyileştirmelere ciddi ihtiyaç duyulmaktadır, sorunlar sık sık belirmektedir. “Yaralanma ve Hastalıkların Potansiyel Şiddeti” derece tanımları şu şekildedir;
    • Hafif: Hafif yaralanma veya rahatsızlık, en fazla 3 gün çalışamama;
    • Ciddi: Uzun süreli yaralanma veya hastalık; basit yaralanmalar veya kırıklar oluşması veya en fazla 30 gün çalışamama;
    • Çok Ciddi: Kalıcı yaralanma/hastalık veya ölüm, parmak kesilmesi, ikinci/üçüncü derece yanıklar, kafatası çatlakları, kanser, astım.

3T RD yönteminde geleneksel olasılık tanımı kontrol düzeyi tanımı ile değiştirilerek kullanılmış ve yöntem daha anlaşılır ve kullanımı daha kolay hale getirilmiştir. Şiddet geleneksel matris yönteminde olduğu gibi tahmin edilir. Mevcut kontrol önlemleri ve olayın meydana gelmesi durumunda yaralanma ve hastalıkların potansiyel şiddeti 3T Risk Değerlendirme Matrisi kullanılarak risk puanları hesaplanır.

Risk Değerlendirme Matrisi

 

 

Mevcut Kontrol Önlemlerinin Düzeyi

Yaralanma ve Hastalıkların Potansiyel Şiddeti
1

Hafif

2

Ciddi

3

Çok Ciddi

1 Kontrol önlemleri yeterli; sorun çıkmamış 0 1 2
2 İyileştirmeye ihtiyaç var; ara sıra sorunlar çıkmış 2 3 4
3 Kayda değer iyileştirme gerekli; sık sık sorunlar çıkıyor 3 4 5

Yukarıdaki tabloda 3T RD Matrisi Tablosu kullanılarak Risk Öncelik Skoru (RÖS) hesaplanır. RÖS değerine göre Düzenleyici Önleyici Faaliyetlere (DÖF) karar verilir ve uygulanır. 3T Risk değerlendirmesi yönteminde Risk Öncelik Skoru (RÖS) aynı zamanda Risk Önem Derecesi (RÖD)’ne eşittir.

Çünkü yöntemde matematiksel yaklaşım yerine mantıksal yaklaşım esas alınmıştır. RÖS ve RÖD değerleri 1 ile 5 arasında değişmektedir. Diğer risk değerlendirme yöntemlerine nazaran risk değerlendirmesinin matematiksel değerleme yöntemleri basitleştirilmiştir. Ancak yöntemin uygulamasında bilinmesi gereken kanun, yönetmelikler, ulusal ve uluslararası standartları tam olarak bilmek gerekmektedir. Tahmin edilen “Mevcut Kontrol Önlemlerinin Düzeyi” belirlenmesinde deneyimin yanında yüksek mevzuat ve standart bilgisi gerektirmektedir.

RÖD değerlerine bağlı olarak düzenleyici önleyici faaliyet tanımları aşağıdaki tabloda yer almaktadır;

Mevcut Kontrol Önlemlerinin Düzeyi 1 2 3
Hafif Ciddi Çok Ciddi
1 Kontrol önlemleri yeterli; sorun çıkmamış 0:Önemsiz risk 1: Hafif risk; durumu gözlemlemeye devam edin 2: Küçük risk; durumu gözlemlemeye devam edin ve kolay önlemleri uygulayın
2 İyileştirmeye ihtiyaç var; ara sıra sorunlar çıkmış 2: Küçük risk; durumu gözlemlemeye devam edin ve kolay önlemleri uygulayın 3: Orta derecede risk; uygun önlemleri planlayıp, uygulayın 4: Büyük risk; önlemleri hızla planlayıp, uygulayın
3 Kayda değer iyileştirme gerekli; sık sık sorunlar çıkıyor 3: Orta derecede risk; uygun önlemleri planlayıp, uygulayın 4: Büyük risk; önlemleri hızla planlayıp, uygulayın 5: Vahim risk; derhal önlemleri planlayıp, uygulayın

Fine-Kinney Risk Değerlendirme Yöntemi

Fine Kinney risk değerlendirme yöntemi Fine tarafından “Tehlikelerin kontrolü için matematiksel değerlendirme” adı altında 1971 yılında Kaliforniya Donanma Silah Merkezi için geliştirilmiştir. (Fine, 1971) Yöntem ilk kez Kinney metodu 1976 yılında Amerikada G.F. Kinney ve A.D. Wiruth tarafından Kaliforniya Donanma Silah Merkezinde (NWC – Naval Weapons Center) hazırlanan teknik bir belgeyle ortaya çıkmıştır. (Kinney, Wiruth, 1976) Fine tarafından hazırlanan ilk belgede yöntemin risk faktörü değerlendirme kriterleri ve matematiksel modelin nasıl uygulanacağı detaylı bir şekilde yer almıştır (Fine, 1971). Kinney yöntemin uygulamasını matematiksel yaklaşımdan grafiksel yaklaşıma dönüştürmüştür. Aynı zamanda “Güvenlik yönetimi için pratik risk analizi” adı ile NWC-TP-5865 standardı olarak yayınlanmıştır (Kinney, Wiruth, 1976). Yöntem litaratürde Fine-Kinney yöntemi olarak geçmektedir.

Moraru ve arkadaşları, Kinney metodu üzerine yaptıkları araştırmada avantajlarını ve kısıtlarını aşağıdaki tabloda görebilirsiniz;

Kinney metodunun avantajları ve kısıtları
Avantajları Kısıtları
Sayısal Rastgele veri
Kullanımı basit Maliyetli
Risk sıralaması Olası riskleri sıralamada nitelik garantisi yok
Koruyucu önleyici faaliyetlerin etkinliğini değerlendirmeye uyumludur Öznel bir metottur. (Sonuçların değişkenliği yüksek)
Risk kabul edilebilirlik değerlendirmesi Birbirinden oldukça farklı risk skorları olduğundan heyet oluşturulamıyor
Eğer gerekiyorsa önlemler alınır. Tehlike karmaşası: O, Ş ve S net tanımlanmamış.
Eğitim, bilgilendirme, uygulama Yanlış; güvende olduğunu sanma
İşvereni ve mali müdürü ikna Kesinlik eksikliği: puan farkları nasıl yorumlanır?
Sadece belirli riskler için uygulanabilir. (psikososyal riskler veya meslek hastalığı vb)

Kinney geliştirdiği metodun arkasındaki temel düşünceyi şu şekilde formülüze etmiştir;

  • Hayatımızdaki birçoğu tamamen önlenebilir değildir, bütün tehlikelere karşı bütün riskleri ortadan kaldırmak mümkün değildir.
  • Dikkatli düşünerek ve çaba sarf ederek günlük hayattaki riskler kabul edilebilir seviyeye düşürülebilir.
  • Sınırlı zaman ve emek kaynakları seçilmiş riskleri tamamen ortadan kaldırmak yerine riski azaltmak ve maksimum fayda sağlamak için kullanılmalıdır.

Fine-Kinney yöntemlerinde Fine tarafından ortaya konulan Risk Öncelik Değerini(RÖS) matematiksel olarak belirlemede üç değişken vardır;

  • Olasılık (Zararın gerçekleşme olasılığı)(O)
  • Şiddet (Ş)
  • Sıklık (Tehlikeye maruz kalma sıklığı, frekansı)(S)
Fine-Kinney Olasılık derecelendirme değerleri
Zararın Gerçekleşme Olasılığı Olasılık Değeri
Beklenmez 0,2
Beklenmez ama mümkün 0,5
Mümkün ama düşük 1
Olası 3
Yüksek /oldukça mümkün 6
Kesin, beklenir 10
Fine-Kinney Şiddet derecelendirme değerleri
Çevre Üzerindeki Tahmini Zarar Şiddet Değeri
Ucuz atlatma 1
Küçük hasar, yaralanma 3
Önemli hasar, yaralanma 7
Kalıcı hasar, yaralanma, çevresel zarar 15
Öldürücü kaza 40
Birden fazla ölümlü kaza 100
Fine-Kinney Sıklık derecelendirme değerleri
Olasılık Zararın gerçekleşme sıklığı Sıklık Değeri
Çok seyrek Yılda bir veya daha seyrek 0,5
Seyrek Yılda birkaç defa 1
Sık değil Ayda bir veya birkaç defa 2
Ara sıra Haftada bir veya birkaç defa 3
Sık Günde bir veya birkaç defa 6
Hemen hemen sürekli Bir saatte birkaç defa 10

Fine-Kinney tekniği için hesaplanan risk öncelik skorları değerleri aşağıdaki tabloda yer alan RÖS Değerleri aralığına bakılarak risk önem derecesi (RÖD) ve düzenleyici önleyici faaliyet (DÖF) verileri elde edilir.

Fine-Kinney Risk değerlendirmesi RÖS-DÖF tablosu
Risk Önlem Derecesi RÖS Değeri Düzenleyici Önleyici Faaliyet
(1) Önemsiz RÖS ≤10 Belirlenen riskleri ortadan kaldırmak için ilave kontrol proseslerine ihtiyaç olmayabilir
(2) Düşük 10 ≤ RÖS ≤ 40 Mevcut kontroller sürdürülmeli ve bu kontrollerin sürdürüldüğü denetlenmelidir
(3) Orta 40 ≤ RÖS ≤100 Belirlenen riskleri düşürmek için hemen faaliyetler başlatılmalıdır
(4) Yüksek 100 ≤ RÖS ≤ 400 Bu riskler için acil önlem alınmalı ve bu önlemler sonucunda faaliyetin devamına karar verilmelidir.
(5) Durdur RÖS ≥ 400 Belirlenen risk kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı

İSG Yönetim Sistemi Derecelendirme Yöntemi

OHSAS / TS 18001 standardı Kontrol ve Denetleme basamaklarından birisi İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi’nin denetlenmesidir. Bu kapsamda birçok iç tetkik formu ve yöntemi geliştirilmiştir. Ancak uygulamada denetlenecek konular ve kapsamı net olarak belirlenmemiştir. TS 18001 standardı kapsamında yapılacak iç tetkiklerin;

  • Periyodik olarak planlanan aralıklarla yapılması,
  • Planlanmış düzenlemelere uyuduğunun kontrolü,
  • Standardın uygulama ve sürdürülme durumu,
  • İşletmenin politika ve hedeflerini karşılaması,

zorunluluğu bulunmaktadır.

Atölyelerde İş Sağlığı ve Güvenliği İçin Öneriler

  • TS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi veya uluslararası geçerliliği bulunan iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemleri yaygınlaştırılmalıdır.
  • Olası kaza sonucunda tazminatların büyüklüğü araştırılmalı ve raporlanmalıdır. Durum tespitine bağlı olarak küçük ve orta ölçekli işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği mesleki sorumluluk sigortası yaygınlaştırılmalıdır.
  • Mesleki yeterlilik kapsamında yapılan çalışmalarda işçilerin nitelikleri yükseltilmeli, görev tanımları ve güvenli çalışma talimatları belirlenmelidir.
  • Üst üste, iç içe işletmeler barındıran, düzensiz ve güvensiz yerleşim planına sahip sitelerin ve sanayi bölgelerinin orta vadede düzenli ve güvenli yerleşimi planlanmalıdır. Sanayi üretimi yapacak işletmelerin bina işyeri ve eklentileri, yerleşimi standartlarını belirleyen düzenlemeler yapılmalıdır.
  • İşletme yöneticilerine iş sağlığı ve güvenliği alanında “EĞİTİM” bilinci aşılanmalıdır. Bunun için sanayi bölgeleri ve sanayi odaları aracılığıyla sempozyum, seminer ve bilinçlendirme aktiviteleri düzenlenmelidir.

 

OSGB Tasarımı

İlgili Yayınlar

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Araç çubuğuna atla